Sommige landen of streken hebben een bepaalde aantrekkingskracht, niets voor niets spreken we onder meer van Anglofielen (Groot-Britannië), Francofielen (Frankrijk) of Germanofielen (Duitsland). De interesse en voorliefde voor deze landen hangt in niet onbelangrijke mate samen met het feit dat hun cultuur ook in de onze binnensijpelt danzkij voornamelijk film en/of muziek net als het feit dat ze als nabije buren ook een bekende vakantiebestemming zijn. Dat laatste geldt zeker ook voor de scandinavische landen en zuiderse streken als Spanje en Italië, al weten zij vooral te bekoren door hun natuur en/of keuken die hier ook de harten en magen heeft weten te veroveren.
Wie buiten het Europese continent kijkt, merkt snel dat vooral de Verenigde Staten en in mindere mate Japan haar schare fans heeft. De alomtegenwoordigheid van niet alleen films en series maar ook muziek uit de VS heeft na de Tweede Wereldoorlog het land cultureel mee op de kaart gezet waardoor ook wie nog nooit een voet op het Noord-Amerikaanse continent gezet heeft, een aardig (zij het ook wat sterreotiep) beeld van het land en de cultuur heeft. Japan lijkt zich echter voornamelijk nog steeds in clichés en algemeenheden te hullen. Dat hangt uiteraard in niet onbelangrijke mate samen met het feit dat het land en bij uitbreiding het Aziatische continent op verschillende vlakken een andere, brede culturele en maatschappelijke visie en geschiedenis heeft, waar de VS dichter aanleunt bij het Europese maar ook door het feit dat wat uit Japan tot hier komt, vooral heel specifieke uitingen zijn die niet noodzakelijk kenmerkend zijn voor het land op zich.
Wie Japan zegt, denkt immers meteen aan anime/manga, sushi, samoerai en een rigide identiteit die het individu binnen de maatschappij en vooral binnen facetten als werk en de publieke ruimte ondergeschikt maakt aan een collectieve beleving en denken. Hierdoor krijgt Japan en haar inwoners een identiteit toegemeten die ver af lijkt te staan van de rest van de wereld en mede daardoor fascineert en intrigeert. Wie echter al een of meerdere malen het land bezocht heeft, dan wel enige vriendschappen met Japanners heeft kunnen sluiten, zal al snel beamen dat het geschetste beeld van het `land van de rijzende zon` grotendeels gebaseerd is op stereotypen en clichés die weliswaar enige grond van waarheid hebben maar net zozeer continu gelogenstraft worden door de feiten en de dagelijkse handelingen en levens van individuele Japanners. Bovendien heeft het land en maatschappij de voorbij decennia grondige veranderingen doorgemaakt die evenzeer het oude beeld doorprikken als dat ze het gewijzigd hebben.
Niemand die dat beter weet dan Luk Van Haute die in de jaren tachtig als student Japanologie naar daar trok en er verschillende jaren woonde, werkte en studeerde alvorens eens terug in België geregeld naar het land terug te keren om nieuwe plekken te bezoeken en oude vrienden terug te zien. In Japan. Schetsen van een leven geeft hij een inkijk in hoe zijn leven daar verliep en hoe hij zelf de maatschappij zag veranderen nadat eind jaren tachtig Japans financiële zeepbel doorprikt werd en het land in een recessie wegzinkte die het nog steeds niet te boven is gekomen. Dat Van Haute zich hierbij `beperkt` tot het beschrijven van welke impact het had op zijn (Japanse) omgeving, ex-collega`s/werkgevers en hoe hij zelf de verschillen ervaart, is zonder meer interessant om te lezen.
In thematische en semichronologisch opgebouwde hoofdstukken gunt hij als bevoorrechte buitenstaander een inkijk in het land en haar gewoontes waarbij hij niet alleen stilstaat bij hoe het land van `Aziatische tijger` verwordde tot een samenleving in recessie maar ook hoezeer het zelfbeeld van Japan zowel door de eigen inwoners als buitenstaanders steeds meer in vraag gesteld wordt. Het klassieke beeld van de Japanse monocultuur en unieke identiteit mag weliswaar nog steeds voortleven, zoals onder meer naar voor komt in de neiging van Japanners om `unieke` woorden te bedenken voor universele gevoelens, Van Haute maakt al snel duidelijk dat het idee van de unieke Japanse identiteit pas relatief laat in het leven geroepen werd (19e eeuw), meer bepaald toen steeds meer Westerse invoeden het land binnensijpelden. In die zin alleen al verschilt Japan niet van andere naties en landen die gaandeweg een `eigen cultuurbeeld` trachten op te bouwen dat geenszins aldus beleefd wordt door haar inwoners.
De Japanners die via Van Haute in het boek aan bod komen, mogen dan ook niet als vertegenwoordigers van Japan beschouwd worden, in de eerste plaats blijven het individuen die weliswaar iets over het land en haar gewoontes kunnen bijbrengen maar geen beeld schetsen van de Japanner an sich. Los van de vraag of dat mogelijk zou zijn, is dat ook niet de auteurs bedoeling zoals de ondertitel `schetsen uit het leven` duidelijk maakt. Van Haute wenst zich met zijn werk veeleer in de traditie van zuihitsi te plaatsen, waarbij indrukken, impressies en schetsen neergeschreven worden zonder een sterk inhoudelijk verband, wat buiten Japan vooral bekend geworden is dankzij Het hoofdkussenboek van Sei Shonagon. Dat het meer dan zomaar schetsen zijn, wordt al duidelijk uit het feit dat Van Haute een zekere orde in zijn werk heeft aangebracht maar zoals hijzelf ook duidelijk maakt, een essay of sluitende reflectie over Japan is het boek niet, daarvoor is het te persoonlijk en anekdotisch van opzet.
Die persoonlijke anekdotiek geeft Van Haute echter ook de mogelijkheid om te reflecteren over Japan en de Japanse maatschappij waarbij hij zoals eerder vermeld de vergelijking kan maken van hoe het land was tijdens en na de financiële bubbel en hoe wie hij leerde kennen toen the sky the limit was zich willens nillens aan een nieuwe realiteit heeft dienen aan te passen. Daarnaast staat hij ook stil bij wat het betekent Japans te zijn en hoe onder meer `Japanse Koreanen` ervoor junnen kiezen om volledig op te gaan in het land dan wel een eigenheid bewaren door hun Koreaanse naam te behouden. Het is een moeilijke evenwichtsoefening die het land uitoefent die zich nog verder vertaalt in de nationale sport sumoworstelen waarbij steeds meer buitenlanders de grootse successen halen of in de manier waarop ze met eigen minderheden als de Ainu of de inwoners van het eiland Okinawa omgaan.
Of het nu om het dagelijkse leven gaat, cultuur (Van Haute werkte voor een filmmaatschappij en doctoreerde op het literaire werk van Oe Kenzoburo) of de manier waarop het land omgaat met natuurrampen (de aardbeving in Kobe in 1995 en de kernramp ivan Fukushima in 2011), Van Haute weet steevast een bredere reflectie te koppelen aan persoonlijke ervaringen en gedachten. Op die manier weet hij een heel eigen maar ook levendig portret te schetsen van Japan en haar inwoners. Uiteraard blijft het een individuele reflectie die geen volk of natie vat maar als buitenstaander met een duidelijke band en liefde voor het eiland weet Van Haute wel de mensen die hij tijdens zijn leven en reizen doorheen het land te portretteren als individuen die elk op hun manier ook Japan en haar cultuur vertegenwoordigen.
