25 jaar. Voor een puber is dat bejaard, maar toch heeft Troublegum van Therapy? een kwarteeuw later nog niets van zijn frisheid verloren. De vierde van het Noord-Ierse drietal drukte alle juiste knopjes in, en werd zo de beste puberplaat ooit.
Dit had nooit mogen gebeuren. Maar je begrijpt dat de grenswacht zich liet verschalken. Het was niet te voorzien dat een trio uit Noord-Ierland, drie bonkige mannen die de terreurjaren van het IRA nog hadden meegemaakt, de beste punk-metalplaat van de eerste helft van de jaren negentig zou maken. Zo eentje die ook vijfentwintig jaar later nog aan de ribben kleeft. Derde album Nurse, het eerste voor een groot label dat in de nasleep van Nirvana ook eens een gokje ging wagen, had dat niet aangekondigd, kortaangebonden en bruut als het was, met die aan Nick Cave ontleende ‘Here I am, motherfuckers’-sample als opener. Dit was voorbestemd voor de niche, voor een klein publiek van lokale punkers die van Resoluut Lawaai hielden. Precies zoals het hen was voorgedaan door Buzzcocks, Ramones en Motörhead. “We hoorden ze nooit op de radio, maar soms stonden ze in Top Of The Pops“, aldus Cairns. “En dan herkende we onszelf. Het was lelijke muziek voor lelijke mensen als ons.”
Aan de douane naar de mainstream werd niet opgelet dus glipte het trio binnen, met onder de arm Troublegum, een splinterbom die het MTV van 1994 zou beheersen. De voorafgaande Shortsharpshock-EP had met “Screamager” al wat oren doen spitsen, singles “Die Laughing” en “Nowhere” waren niet van de clipzender en de radio’s weg te slaan, een niet-aflatend tourschema zou de rest wel doen. Maar wat was het precies dat die plaat zo onweerstaanbaar maakte?
Mama Mia
Die drums! Het zijn die drums die Troublegum zo bijzonder maken. Was Nurse getekend door hol, metalig ketelgerammel, dan koos Fyfe Ewing voor de tweede van Therapy? voor pure eenvoud. Zo zou het zijn: droog houthakken, kortaangebonden, maar wel nog steeds met die als een zweepslag kletsende snaredrum als drijvende kracht, zonder dat het daarom simpel moest zijn. Ewing kende zijn jazz, zijn house, zijn alles dat beats heeft. Luister maar naar die tegenritmes in “Unbeliever” of “Lunacy Booth” waar hij schijnbaar lukraak af en toe eens iets lijkt te raken, en dat toch net de polsslag van het nummer uitmaakt. Troublegum is een plaat met een hartenklop, eentje flink boven ruststatus, die alles vooruit stuwt.
En dan waren er nog de melodieën. Was Nurse nog een vreemde, bijna industrial-aandoende plaat, dan vond Therapy? op de opvolger hoe pop werkt. Therapy? als echte ABBA van de punk en metal? Onder alle punkgeweld en energie gaat een muzikale intelligentie schuil waar Benny en Björn goedkeurend bij zouden knikken. Andy Cairns schreef hooks bij de vleet, en dus smeet hij er mee alsof de bron nooit zou opdrogen. “Screamager”? Drie meeslepende lijnen, bijna “Mama Mia”. Die brug in “Stop It You’re Killing Me”? Wat een genie!
Misschien is het afsluiter “Brainsaw” dat het beste laat horen wat de band op dat vlak net straffer maakte dan de anderen. Elke hardcoregroep had hier een droge beuker van gemaakt, Therapy? haalt meer uit hetzelfde materiaal, enkel door de manier waarop bassist Michael McKeegan dat “I’m in hell and I’m alone” als tweede stem zingt, en zó voor de echte melodie zorgt. Dat is het wat elke keer weer gebeurde op ‘Troublegum’; nét dat tikje meer gevoel voor iets meezingbaars.
Gitaar en drum hebben we gehad, we willen niet doen alsof de bas van McKeegan daar voor niets onder lag. Voorál niet. Het was ook zijn dikke, vette post-punkbas, die het hardste liet horen dat Joy Division altijd een invloed was geweest, eentje die met een briljante cover van hun “Isolation” passend werd geëerd. Therapy? smeet er wat van dat in-en-uit-elkaar-klappende van “The Atrocity Exhibition” bij, zette de punk in de doem extra hard in de verf en Ian Curtis’ hartekreet in een ander daglicht. Uit de mond van Cairns klonk het isolement zelfgekozen, als een ostentatief afgekeerde rug.
Zwijn tussen de zwijnen
Zo en zo alleen paste het ook. Als Troublegum immers iets was, dan wel een teenage angstplaat bij uitstek. Cairns mocht dan flink richting de dertig ijlen, in hart en geest was hij nog altijd die gefrustreerde puber uit een Noord-Iers gat. “Masturbation saved my life / I was nervous as a child” was natuurlijk een geweldige kreet om mee te brullen, omschrijvingen als “Here comes a girl with perfect teeth, i bet she won’t be smiling at me. I know how jeffrey Dahmer feels: lonely, lonely” pasten een ongemakkelijk tienerlijf als een handschoen. En het ging dieper. Als elke goeie Ier worstelde Cairns ook met zijn katholieke opvoeding, en het verdrukkende geloof dat hem zo was opgedrongen. “Don’t know what’s worse: the loss of death or the gain of birth” klinkt het elders. En als er al eens een agressief refrein “I’m gonna get drunk, come round and fuck you up” ging, dan was dat in een nummer waarin met een afwisselend “My girlfriend says”/”My boyfriend says” lekker aan genderverwarring wordt gedaan.
Want Cairns mocht zich op tour dan wel als machistisch varken gedragen die geen groupie afwees (“Your beauty makes me feel alone / I look inside but no-one’s home”), hij was een zwijn met zelfinzicht. “Femtex”, dat nummer over masturbatie en de vaststelling “you never make love with a smile on your face”? Dat ging eigenlijk over mannelijke zwakte in het bijzijn van sterke vrouwen — “She’s not trying to catch your eye / She’s just trying to get a life” –, en liet hij eindigen met het door Eileen Rose gezongen “I’m just with you, that will never mean that I’m just for you”. Voor een metalband was het een zeldzaam sensitief statement.
Maar zo was Cairns wel. Zwijn tussen de zwijnen, maar nooit plat. “Het ding met Troublegum, in vergelijking met andere tienerplaten, is dat de teksten te eloquent en zelfbewust zijn om je achteraf te schamen dat je je er mee identificeerde”, liet een fan onlangs in een commentaarsectie op het internet na. Het was de nagel Troublegum op de kop: alles net iets complexer, net iets slimmer dan strikt genomen nodig. En daarom blijft Therapy?’s beste na al die jaren nog altijd overeind.
