Tijdens het awards season van 2015 ontstond er wat controverse – die door de meeste mensen weliswaar even snel weer werd vergeten – rond het gebrek aan niet-blanke gezichten in de genomineerde films. Het probleem van whitewashing werd aangekaart, de hashtag #OscarsSoWhite werd gelanceerd en gedeeld door iedereen die het slacktivism een warm hart toedraagt, en de Academy, die de Oscars uitreikt, beloofde er iets aan te zullen doen.
Die terechte schreeuw om meer vertegenwoordiging heeft er voor gezorgd dat projecten zoals Hidden Figures, Fences en vooral deze Moonlight, sneller van de grond zijn geraakt en wellicht ook meer aandacht hebben gekregen dan anders het geval zou zijn geweest. In de slipstream van de Black Lives Matter-beweging profileren deze films zich namelijk niet alleen als goede maar vooral als broodnodige cinema, die inspeelt op de raciale onrust en onzekerheid in een Amerika dat van het hoopvolle Obama-tijdperk evolueert naar een cynische Trump-era.
Van dat (nog altijd maar korte) lijstje “zwarte” films die het voorbije jaar zijn uitgekomen, is Moonlight zonder meer de beste. Barry Jenkins heeft van zijn tweede langspeler (na Medicine for Melancholy uit 2008) een intelligent geschreven, beheerst geregisseerde en vooral enorm empathische film gemaakt, die plat sentiment en prekerigheid haast feilloos ontwijkt.
Het verhaal draait rond Chiron, die we in het eerste hoofdstuk van de film leren kennen als Little, een negenjarige jongen die op de vlucht is voor pestkoppen. Hij wordt opgevangen door Juan (Mahershala Ali), een verrassend zachtmoedige drugdealer, en zijn vriendin Teresa (Janelle Monae), die al snel suggoraatouders voor hem worden. Chirons eigen vader is nergens te bespeuren en zijn moeder (Naomie Harris) zit aan de crack – crack die ze koopt bij Juan, overigens. In het tweede hoofdstuk is Chiron 15 (nu gespeeld door Ashton Sanders) en worstelt hij met zijn gevoelens voor Kevin (Jharrel Jerome). Ondanks een nachtelijk stoeipartijtje op het strand zit een romance er niet in. Nog eens een vijftal jaar later, in hoofdstuk drie, laat Chiron zich Black noemen (gespeeld door Trevante Rhodes) en heeft hij zich ontpopt tot een spierenbundel met een gouden gebit, die zelf in de drugshandel verzeild is geraakt, Juan achterna. Maar hij zit nog altijd op dezelfde berg (seksuele) frustraties.
Bij de meeste regisseurs zou die premisse hebben geleid tot een Precious-achtig poverty porn-drama, vol schreeuwende mensen die tv’s naar elkaars kop gooien en een voortdurende nadruk leggen op hoe lelijk en deprimerend alles en iedereen wel is. Maar niet in deze film. Jenkins baseerde de drieledige structuur van zijn script losjes op Hou Hsiao-Hsiens Three Times, en liet zich ook duidelijk inspireren door de lyrische toon die HHH’s films typeert. Moonlight is een peinzende, soms zelfs kabbelende film, waarin de personages dingen zeggen zoals: “Sometimes I cry so much I almost dissolve into drops.”
Hoewel Jenkins dus twee loodzware sociale thema’s aansnijdt – armoede onder een bepaald segment van de zwarte bevolking in grootsteeds Amerika en homoseksualiteit in een machocultuur – blijft hij steeds zoeken naar het poëtische, naar schoonheid. Juan is een drugdealer, maar ook een liefdevolle ersatz-vader voor Chiron. Paula, Chirons moeder, is verslaafd en niet in staat om fatsoenlijk voor haar kind te zorgen, maar ze ziet hem wel graag. In zekere zin is Moonlight de anti-Precious: in plaats van miserie boven miserie te stapelen en de personages te reduceren tot karikaturen van hun sociale klasse, gaat Jenkins voor nuance en oprechte compassie.
De manier waarop de regisseur de zee gebruikt als metaforische plek van zuiverheid en schoonheid, is daarbij misschien wat té zeer on the nose: al het leven komt immers oorspronkelijk uit het water, weet u wel, en de gelukkige momenten in Chirons leven worden daar dan ook mee geassocieerd. Juan leert Chiron zwemmen in de zee, wat de jongen een zeldzaam moment van echte verbondenheid met een ander mens oplevert. Veel later zal hij op het strand zijn eerste tedere moment met Kevin beleven. Tot op bepaalde hoogte werkt die symboliek wel, en de scènes zijn op zich erg krachtig, maar ze ligt er zo dik op dat ze na een tijdje ook wel naar de filmschool begint te ruiken.
Samen met cameraman James Laxton gaat Jenkins voor een beweeglijke, energieke visuele stijl die tijdens bepaalde scènes neigt naar de cinema vérité, maar ook op tijd weer gas terugneemt voor meer zorgvuldig gekadreerde intieme momenten. Een Dardenne-film this is not, en die afwisseling tussen ruw realisme en dromerige lyriek past perfect bij de toonwisselingen van het scenario zelf. Een scène waarin Paula geld afbedelt van haar eigen zoon om crack te kunnen kopen staat zowel inhoudelijk als visueel recht tegenover bijvoorbeeld een sequens waarin Chiron een romantische (en natte) droom heeft over Kevin. De cameravoering volgt de inhoud, maar dan wel op een doordachte manier, die ervoor zorgt dat Moonlight een volledig samenhangende stijl ontwikkelt.
Naomie Harris is verreweg de bekendste naam in de cast, gevolgd door Mahershala Ali, die in House of Cards Rémy Danton speelt, maar nog niet bepaald een household name is. Voor de rest doen er voornamelijk nobele onbekenden mee, inclusief de drie acteurs die Chiron spelen, maar allemaal beschikken ze over een prachtig naturel. De keuze voor grotendeels onbekende gezichten was een combinatie van praktische overwegingen (zo’n gigantisch budget had Jenkins tenslotte niet ter beschikking) en artistieke redenen: hoe minder bekend de acteur, hoe makkelijker het is om hem te accepteren als het personage. Hoe het ook zij, er valt geen valse noot in de cast te bespeuren.
Het is perfect mogelijk om Moonlight te bestempelen als politieke cinema, queer cinema of simpelweg sociaal realisme, maar de film overstijgt al die benamingen. Het is een fragiele personagestudie en net zoals Chiron een hele film lang verandert (om te beginnen al van Little naar Chiron naar Black), blijft ook de prent zelf stilletjes, op een unshowy manier metamorfoseren. Wat wél constant blijft, is de empathie van de film en de diepe affectie die Jenkins heeft voor zijn personages. Dat is wat er memorabele cinema van maakt. Het soort cinema dat stilletjes binnengeslopen komt, en je daarna nog dagenlang bijblijft.