In 2000 werd regisseur Kenneth Lonergan onthaald als een van de grote nieuwe filmtalenten toen hij, na een jarenlange carrière als toneelschrijver, zijn regiedebuut maakte met You Can Count on Me. Hoewel hij hier en daar de kritiek kreeg dat hij zich wat al te neurotisch bezighield met de first world problems van de blanke Amerikaanse middenklasse, was het ook wel duidelijk dat hij beschikte over empathie, goede smaak en een oog voor sterke acteursregie. Hij kreeg er meteen een Oscarnominatie en de juryprijs in Sundance voor.
Alleen bleek het daarna verdomd moeilijk om de belofte van You Can Count on Me waar te maken. Zijn volgende film, Margaret, bleek een rampenproductie, waar hij maar liefst vier jaar lang aan monteerde voordat hij in 2011 eindelijk in de zalen kwam. De prent zonk als een baksteen. Dat Lonergan nu, nog eens dik vijf jaar later, toch revanche kan nemen met Manchester by the Sea, heeft hij eigenlijk te danken aan Matt Damon, die van het project zijn eigen regiedebuut wou maken voordat hij zich bedacht en zowel Lonergan als hoofdrolspeler Casey Affleck rekruteerde om de film over te nemen. Of de prent nu een van zijn zes Oscarnominaties kan verzilveren of niet, Lonergan mag Damon sowieso op zijn twee knietjes danken: Manchester by the Sea werd een van de best gerecenseerde films van het jaar, bracht moeiteloos geld op en domineert, samen met La La Land, het awards season. Nu is het alleen nog hopen dat Lonergan de volgende keer weer geen Margaret voor de kiezen krijgt.
Het verhaal draait rond Lee Chandler (Casey Affleck), een treurige, eenzame conciërge van een luizig flatgebouw in Boston. Wanneer hij geen wc’s aan het ontstoppen is, drinkt hij zich klem en gaat hij regelmatig op de vuist in een van de nabije cafés. Nadat zijn broer sterft aan een hartkwaal, wordt Lee gedwongen om terug te keren naar Manchester by the Sea, waar hij ooit zelf nog woonde met zijn ex-vrouw en kinderen. Wat sowieso al een ongemakkelijk weerzien zou worden met het stadje en de mensen die hij daar nog kent, wordt alleen maar erger wanneer blijkt dat Lee het hoederecht krijgt over zijn zestienjarige neef Patrick (Lucas Hedges).
Het klinkt als de premisse van een kleffe tranentrekker, maar Lonergan weet vals sentiment te vermijden dankzij een bewust bescheiden, eenvoudige visuele stijl. Veel van de scènes spelen zich af in een enkel wide shot — Lonergan gaat maar zelden voor close-ups, hij last enkel een cut in wanneer het écht nodig is en ook camerabewegingen zijn vrij zeldzaam. Hier en daar is die (ogenschijnlijk) simpele visuele grammatica al verward met luiheid of een tv-achtige beeldvoering, maar het is niet omdat er geen nadrukkelijk showy gegoochel met de camera aan te pas komt, dat het daarom veredelde televisie zou zijn. In tv wordt er immers standaard gemonteerd op de emotionele beats: wie spreekt, komt in beeld en wie de heftigste emoties ervaart in een scène, staat visueel centraal. Lonergan doet dat niet: wanneer het maar een beetje kan, blijft hij bij zijn wide shot, waardoor de kijker meer kans krijgt om zijn eigen nadrukken te leggen en de situaties meer kunnen ademen.
Los daarvan is er ook de structuur van het scenario, die, opnieuw zonder showy te zijn, toch vrij clever is. Lonergan last flashbacks in naar Lee’s verleden in Manchester by the Sea, waardoor het langzaam maar zeker duidelijk wordt dat er iets dramatisch gebeurde voor zijn vertrek, meer dan gewoon een scheiding van zijn ex Randi (Michelle Williams). Halverwege de film wordt die gebeurtenis onthuld, en het effect daarvan is dat we tijdens de tweede helft in zekere zin naar een ander hoofdpersonage kijken. We begrijpen Lee beter en al wat hij zegt en doet, krijgt een nieuwe lading.
Verrassend genoeg vindt Lonergan ook veel ruimte voor humor, zonder zijn verhaal daarvoor te veel te moeten forceren. Patricks adolescente pogingen om zijn vriendinnetje van haar maagdelijkheid te verlossen, zijn soms enorm geestig, net zoals een eenvoudig, maar enorm herkenbaar moment waarop Lee en Patrick niet meer weten waar ze hun auto hebben geparkeerd — in hoeveel films overkomt dà t de personages?
Met dat alles creëert de regisseur een heel specifieke, fragiele toon voor zijn film. Hij haast zich niet, maar laat het verhaal zich ontvouwen aan een natuurlijk ritme, dat voor sommigen wellicht wat te gezapig zal zijn. Met zijn 137 minuten speelduur is Manchester by the Sea een vrij lange zit, en omdat Lonergan niet gelooft in schreeuwerige, theatrale dialogen of huilscènes, blijft het gebruikelijke melodramatische button pushing ook achterwege. Dit is een subtiele, genuanceerde film die wat geduld vereist, maar zijn publiek daar ook voor beloont.
Casey Affleck blijft zich profileren als de beste acteur wiens naam niemand kent, hoewel deze film hem eindelijk de erkenning lijkt te geven die hij al lang verdient. Hij speelt een ingetogen, zwijgzame rol waarin zijn ogen meer vertellen dan de dialogen. De manier waarop hij Lee neerzet als een gekwetst beest, voortdurend geraakt in zijn mannelijkheid, is erg indrukwekkend. Lucas Hedges biedt meer dan degelijk weerwerk als Patrick: een irritante etter, maar dan wel voorzien van een erg overtuigende kwetsbaarheid.
Manchester by the Sea concentreert zich erg op de mannelijke personages, en is gedeeltelijk ook een studie van mannelijkheid-in-crisis, waardoor het wellicht logisch is dat de vrouwen iets minder sterk uit de verf komen. Michelle Williams is een prima actrice en speelt haar rol goed, maar ze krijgt te weinig te doen om echt indruk te maken.
Een aantal critici interpreteerden Manchester by the Sea al als een verhandeling over blank, working class Amerika, omdat het échte stadje Manchester voor 99 procent blank is en de laatste jaren rake economische klappen kreeg — waarmee we vanzelf uitmonden bij de recente Amerikaanse politiek. Die context mag dan wel op de achtergrond schemeren — daarvoor is het context, natuurlijk — maar het scenario zelf focust zo nadrukkelijk op Lee en Patrick dat een dergelijke interpretatie vooral spijkers op laag water zoeken is. Lonergan vertelt hier een specifiek verhaal over heel specifieke mensen, en dat is genoeg. Zeker wanneer hij dat verhaal zo goed vertelt.
