Begin juli oreerde Mia barones Doornaert zoals wel vaker het geval zonder enige onderbouwde kennis van zaken over de crisis in Griekenland en haalde ze in een pennenstreek ook maar de Balkan onderuit waarbij ze het Byzantijnse en Ottomaanse Rijk als typevoorbeelden van autocratie en vervolgingen omschreef. Dat de historische waarheid een pak genuanceerder is, wist een oud-professor niet veel later te melden, alsook dat één bron raadplegen verre van volstaat.
Het is in essentie een fait divers maar het legt wel een pijnlijke realiteit bloot, want op een verdwaalde historicus na kent zowat niemand de Byzantijnse geschiedenis werkelijk echt en blijven de gemeenplaatsen hardnekkig de ronde doen. Nochtans zijn er voldoende werken over het Byzantijnse rijk te vinden zoals bijvoorbeeld het handzame Een kleine geschiedenis van het Byzantijnse rijk uit 2013 van de classicus Hein L. Van Dolen, dat nu een opvolger krijgt met het al even beknopte Passies, intriges en politiek. Spraakmakende keizerinnen in Byzantium.
Zoals de titel al overduidelijk laat vermoeden, laat Van Dolen ditmaal zijn licht schijnen op de vrouwen achter de machthebbers en de rol die zij gespeeld hebben in het besturen van rijk. Liefhebbers van de oudheid zullen meteen parallellen vermoeden en zoeken met het in 2011 verschenen Vrouwen van Rome. Seks, macht en politiek van Annelise Freisenbuch, waarin de rol van de keizerinnen in het (West-)Romeinse rijk nader onder de loep genomen worden. Maar Van Dolens werk is veel bescheidener van omvang en richt zich louter op enkele van de meest spraakmakende dames.
Met elf keizerinnen op achthonderd jaar mag gerust gesteld worden dat Van Dolen door de geschiedenis heen raast en (rekening houdend met de “dikte” van het boek, 150 pagina’s zonder de inleiding) de biografieën ook eerder beknopt houdt. Dat is meteen het grote pijnpunt van het boek(je), Van Dolen doet weinig moeite om het allemaal te duiden voor de buitenstaander waardoor het belang van de keizerinnen in kwestie te weinig naar voor komt. Voor de befaamde Theodora, die van de meeste bekendheid kan genieten vanwege haar huwelijk met Justinianus de Grote en haar al dan niet ontuchtige levenswandel, kan dit nog enigszins vergeven worden maar in het geval van de andere keizerinnen is het jammer.
Niet dat Van Dolen geen aandacht besteedt aan de waarde van hun heerschappij en de manier waarop ze een rol speelden in het Byzantijnse leven maar zonder het bredere kader blijft het toch koffiedik kijken naar waarom net deze keizerinnen de extra aandacht verdienen. Uiteraard blijft het intrigerend te lezen hoe zelfs de eenvoudigste boerenmeid kans kon maken op de hoogste positie voor vrouw en is het intrigerend te lezen hoezeer iemand blind maken en/of verbannen naar een klooster courante straffen bleken te zijn aan het hof, maar het blijft als informatie te mager om het grotere geheel te zien. Terecht kan opgemerkt worden dat Van Dolen reeds een boekje over Byzantium zelf schreef, maar zelfs dan was wat meer duiding op zijn plaats geweest.
Van Dolen kent zijn vak en geschiedenis en weet de levens van de geportretteerde vrouwen goed weer te geven, maar hij vergeet vaak de traditie waarbinnen ze leven en regeerden te plaatsen. Op welke manier deze vrouwen hun taken anders aanpakten dan hun voorgangers of opvolgers wordt nooit echt duidelijk. Zelfs de gelijkenissen of verschillen tussen de geportretteerde keizerinnen wordt nergens aangestipt, het is aan de lezer om die zelf te zoeken. Op die manier blijft Passies, intriges en politiek. Spraakmakende keizerinnen in Byzantium een vergaarbak van kleine biografieën, in plaats van een synthetisch werk dat een duidelijk beeld schetst van de macht van de keizerin in Byzantium. Van Dolens boek(je) is een interessante verzameling van levens geworden maar het mist de rode draad die het zijn relevante meerwaarde zal geven en dat is jammer, want op die manier zullen opiniemakers als Doornaert zich blijven vast rijden in algemeenheden.
