Zoals u inmiddels weet, had ik onlangs ergens betwixt and between een ontmoeting met niemand minder dan Oscar Wilde (zie recensie ‘Twixt’ indien u het toch nog niet weet), en die wist mij het volgende te vertellen: ‘Beauty is the wonder of wonders. It is only shallow people who do not judge by appearances.‘ En wie ben ik om dat te ontkennen, denk ik dan. Hetzelfde moet ook Oliver Hermanus, een getalenteerde jonge Zuid-Afrikaner, gedacht hebben, waarop hij zijn tweede film prompt de titel ‘Skoonheid’ gaf. Aangezien hier bij enola elke film die de esthetiek van het medium cinema wil benadrukken een streepje voor heeft, en aangezien de trailer er ook bijzonder mooi uitzag, begonnen wij dan ook al stevig te watertanden. Een beetje jammer dus dat ‘Skoonheid’ slechts in drie kleine zaaltjes in Brussel, Gent en Kortrijk speelt, want Hermanus levert een van de beste films van 2012 tot dusver af, hoewel ‘Skoonheid’ wel een erg wrange nasmaak krijgt nu de verkrachtingsproblematiek in Zuid-Afrika net weer hot stuff is voor de internationale pers. Een erg pijnlijk, maar ook erg schoon portret is het eindresultaat.
Spilfiguur is François van Heerden (Deon Lotz), een Afrikaner van middelbare leeftijd, woonachtig in Bloemfontein en gelukkig getrouwd met Elena (Michelle Scott). Op het trouwfeest van zijn oudste dochter is hij stevig onder de indruk van het voorkomen van zijn jonge, aangetrouwde neef Christian (Charlie Keegan), afkomstig uit het ver verwijderde en grootstedelijke Kaapstad. In de dagen na het trouwfeest ontwikkelt François een ongezonde interesse voor zijn neef, en bovendien blijkt dat de Afrikaner zich ook wel eens laat gaan in obscure orgieën met andere mannen, hoewel die elkaar zeker geen ‘flikker’ zouden durven noemen. Wanneer François ziet hoe een klant van hem helemaal is opgefleurd nadat hij zijn echtgenote heeft verlaten voor een jongere vrouw, besluit hij aan zijn obsessie toe te geven. Onder het mom van een werkvergadering trekt hij een week naar Kaapstad, om daar uiting te geven aan de lusten die blijven opborrelen tot ze vroeg of laat tot uiting moeten komen.
Op dat gebied onderscheidt de film zich van het thematisch verwante ‘Morte a Venezia’, Luchino Visconti’s (schromelijk overschatte) klassieker uit 1971 over een stervende man (Dirk Bogarde) die in een door een cholera-epidemie getroffen Venetië blijft omwille van de schoonheid van jongeling Tadzio. Waar het hoofdpersonage in die film enkel op geheel passieve wijze ondergaat en een confrontatie tussen subject en object uitblijft (waardoor de film weinig meer wordt dan een aaneenschakeling van renaissancistisch aandoende plaatjes), laat Hermanus de ongezond opborrelende neigingen wel tot ontploffing komen; op een tamelijk perverse manier dan nog. Scènes waarin behaarde mannen met obesitas andere behaarde mannen met obesitas anaal dan wel oraal bevredigen: het zijn misschien vreemde sequenties in een film waarvan de titel zich beroept op schoonheid, maar ze geven het hoofdpersonage en de film wel enige daadkracht en verdrijven de vrijblijvendheid van de kijker – hoe confronterend dat soms ook is.
Hoe choquerend de inhoud van de film overigens ook mag wezen, Hermanus giet het wel allemaal in weloverwogen en mooi uitgetekende compositieshots. Die zorgvuldige composities blijven statisch, gezien het feit dat de camera zelden beweegt, en worden dan ook heel lang vastgehouden, wat het ongemakkelijke gevoel dat je als kijker al hebt, nog eens extra vergroot. Bovendien wordt er haast nooit gereframed – als de personages buiten beeld lopen, volgt de camera niet mee – en de gebruikelijke tegenshots in dialoogscènes blijven achterwege. Muziek blijft ook grotendeels achterwege: enkel in de eindscène komen een paar pianonoten nadrukkelijk een noemenswaardige rol opeisen, het openingsshot en een paar tussenscènes van François in zijn auto niet te na gesproken. Meldt zich eveneens vaak afwezig: dialoog. De gesprekken die de personages voeren worden vaak overstemd door andere geluiden, vooral in de scènes waarin we de gebeurtenissen door François’ ogen bekijken.
Hermanus is als regisseur voortdurend aanwezig, maar slaagt er gelukkig ook in om voldoende aandacht te vestigen op de zorgvuldige opbouw van de plot. Wel ietwat jammer is dat al die regisseurstrucjes een bepaalde afstand creëren tussen de film en zijn publiek. Dan mag Deon Lotz nog zo’n geweldige, ingetogen hoofdrol neerzetten (de man heeft misschien weinig star quality, maar wel veel talent), als kijker krijg je enkel puur rationele elementen waarop je zijn personage kan beoordelen. Medeleven, of medelijden komt er dan ook te weinig bij kijken, en van Heerden blijft een koel, afstandelijk en immoreel personage, dat nooit de tragische invulling krijgt die bijvoorbeeld Brendan (Michael Fassbender) wel kreeg in ‘Shame’, of – om er maar even een oneerlijk goed voorbeeld bij te halen – Travis Bickle (Robert de Niro) in ‘Taxi Driver’. Dat gebrek aan tragiek laat zich achteraf wel voelen; Hermanus maakt dan wel vanaf moment één duidelijk dat je geen gesloten einde moet verwachten (laat staan een echte, ouderwetse catharsis), het gebrek aan emotionele betrokkenheid zorgt ervoor dat de cynische toon van de film niet zo hard aankomt als hij zou moeten doen.
Maar dat alles neemt niet weg dat Hermanus’ onwaarschijnlijk grote dosis vakmanschap – de man is nog altijd geen 30 – alleen maar bewondering opwekt. Om dat te zien hoef je alleen maar naar dat geweldige openingsshot te kijken. Een camera die zeer langzaam dichterbij komt, die trage piano die de sfeer zet, en het personage van Christian dat langzaam maar zeker van de andere aanwezigen geïsoleerd wordt. Het is misschien geen shot met ‘Touch of Evil’-aspiraties, maar het is in al zijn eenvoud zo schoon dat je er geen moment bij stil staat dat je door de ogen van een ziekelijke, perverse en obsessieve geest aan het kijken bent.
U hebt met andere woorden geluk als u toevallig in Gent, Kortrijk of Brussel woont. En als dat niet het geval is en u toch nog eens getuige wil zijn van een kleinood dat dik de moeite is, dan is een treinrit naar drie bovengenoemde steden zeker de moeite waard. ‘Skoonheid’ mag dan misschien wat emotionele diepgang missen, het is en blijft wel een zeer – hoe zal ik het zeggen – skone film. En zo worden er tegenwoordig veel te weinig gemaakt.
