Het lijkt wel een modeverschijnsel om verhalen op verschillende tijdsniveaus te vertellen. Ook dit tweeluik krijgt van hetzelfde laken een broek. Pikant detail: alles is gebaseerd op waargebeurde verhalen tijdens de genocide in Anatolië van Armeniërs in 1915. Ditmaal bekeken vanuit het standpunt van de slachtoffers.
Het verhaal begint in 1983, kwestie van de overlevenden een geloofwaardige leeftijd mee te geven. Een oude man, Dikran, woont een concert bij in Parijs. Plots herkent hij in het liedrecital van de jonge Turkse violist muziek uit zijn jeugdjaren waardoor hij een hartaanval krijgt en opgenomen wordt in het ziekenhuis. De violist is zo zwaar onder de indruk, vooral door de laatste woorden van de man, “Mayranouche, het Bloemenschrift”, dat hij hem de volgende dag opzoekt met een doos chocolade. De oude man twijfelt nog tussen wantrouwen en dankbaarheid en beslist om zijn jeugdverhaal te vertellen aan de violist, Hasmet, die in eerste instantie de genocide ontkent.
In 1915 was de vader van Dikran een vioolbouwer in de Armeense gemeenschap op Turks grondgebied. Terwijl de Eerste Wereldoorlog Europa verscheurde, vielen de Armeniërs onder de slagen van zowel Turkse als Koerdische bendes. Families worden gedecimeerd, gebroken en van elkaar gescheiden. Wat volgt, is een lange mars van vrouwen en kinderen onder begeleiding van de Turken om hen “te beschermen”. In werkelijkheid knijpen ze een oogje dicht bij de herhaaldelijke moordende overvallen door de Koerden. Op die manier ziet de negenjarige Dikran zijn vader verdwijnen, zijn moeder sterven van uitputting en zijn zuster een prostituee worden om te overleven. Het is de realiteit van een volk dat plotseling geconfronteerd wordt met een verschrikkelijke drang naar vernietiging op grote schaal waarvan de feiten worden verteld door een erg beproefde overlevende.
In het eerste deel, Slechte orkestratie, wil Laurent Galandon erg nuchter de gebeurtenissen weergeven. Hij neemt ons meteen mee in de horror, de systematische executies, de buitengewone wreedheid van de vervolgers en de pijnlijke pogingen om compromissen te sluiten ten behoeve van het voortbestaan van het eigen Armeense volk. In het tweede deel, De laatste maat, vinden we Dikran en zijn zus bij het Turkse gezin dat hen als slaaf gekocht heeft. Beiden worden hard aangepakt door de sadistische vader. De zus wordt zelfs zwanger van hem. Gelukkig worden ze goed behandeld door de moeder. Uiteindelijk slaagt Dikran er na een mislukte poging toch in om te vluchten met de hulp van zijn buurjongen en zijn zus, die achterblijft bij het gezin. Dat leidt tot een ‘onverwacht’ einde dat net iets te onrealistisch overkomt.
{image}
Frankrijk heeft intussen officieel de Armeense genocide erkend. Naast de voortdurende conflicten en de nog steeds geldende diplomatieke gevoeligheden over dit onderwerp, blijft het thema simpel: een volk werd bijna weggevaagd van de aarde door een oorlogsstoker. Dat Galandon de aandacht op de kwestie vestigt met een dialoog tussen een overlevende en een jonge Armeniër uit de Turkse elite, is natuurlijk niet toevallig, maar het is onmogelijk om te zeggen welke richting hun relatie uitgaat op het einde van het eerste album. En jammer genoeg, blijkt de ontmoeting tussen de oude Dikran en de virtuoze violist zwak en saai in vergelijking met de suggestieve kracht van het drama zelf dat van binnenuit verteld wordt. De tekenstijl van Viviane Nicaise mist ook soms de nodige kracht, alsof ze niet voluit durfde te gaan in het onderwerp, Degenen die lijden, worden meer geschetst dan echt getekend. Het documentairegedeelte lijkt ernstig uitgewerkt, terwijl de fictie sober genoeg is om de onrechtvaardigheden een stem te geven. Ook deel twee bevredigt niet echt ondanks het hoge informatieve gehalte, hoewel we dit verhaal al eerder gelezen of gezien hebben.
Toch blijft er een dubbel gevoel tussen het respect voor deze aanpak, dat trouwens zeer ongewoon is in strips en daarom ook alle lof verdient, en de erg academische verwerking. We vragen ons af of het afstandelijke karakter van een verteller die aan de hand van flashbacks naar de horror terugkeert, wel nodig was. In elk geval blijft het waardevol om boeken die pogen om de geschiedenis of actuele gebeurtenissen vanuit een ander standpunt te bekijken en zo levend te houden, met de nodige egards te behandelen. Daarom: lees dit zeker om het heden te begrijpen door het verleden en niet om een spannend en onderhoudend verhaal te lezen.
