R.E.M. was niet meer relevant. Uitgerangeerd. Een reliek uit de 20ste eeuw. Dat lijkt althans de overheersende mening te zijn in de dagen na de split. Kenners van allerlei allooi zijn het er roerend over eens dat het beste van R.E.M. in het pre-Warner-tijdperk moet gezocht worden. Wat daarna kwam, was de grote knieval voor koning commerce. Met het vertrek van drummer Bill Berry in 1997 werd de zwanenzang bovendien definitief ingezet. Alleen contractuele verplichtingen hielden R.E.M. nog op de been. De N.V. R.E.M., met pragmatisme als het ultieme bedrijfsethos.
Misschien is het waar. Misschien werden de energie en de oprechtheid van die beginjaren in Athens, Georgia nooit meer geëvenaard door de supergroep die Michael Stipe en zijn kompanen waren geworden. Ik zou het alvast niet weten. In die prille beginjaren, was ondergetekende nog een jonge snaak. Als muziek al een rol speelde, dan zal het wellicht in de gedaante van Clouseau en consoorten zijn geweest. Veel belangrijker waren toen nog de veldslagen die de G.I. Joe’s op het tapijt van de speelkamer uitvochten. Van spannende, nieuwe geluiden die van over de oceaan kwamen aangewaaid, had ik toen geen enkel besef.
De ontdekking van de Muziek, met grote M, kwam pas later. Dankzij R.E.M., jawel. Tussen de Mozarts, de Vivaldi’s en de Andrew Lloyd Webbers door kwam in een muziekles plots een popnummer voorbij. Een eenvoudig liedje, met een mandoline en een flinke dosis melancholie. Al werd die vreemde krop in de keel pas later zo betiteld. “Losing My Religion” was als ontwaken in een parallel universum dat een ongekende rijkdom aan mooie melodieën bleek te bevatten. Het nummer bleef een onhandige puberteit lang een metgezel, terwijl ook Nirvana, The Verve en andere jeugdhelden zich gaandeweg openbaarden.
In tegenstelling tot andere jeugdidolen – hopelijk is het niet te laat voor oprechte excuses, Roxette – werd R.E.M. ook nooit verloochend. Integendeel. In die teloorgegane tienerjaren heb ik gedanst op “It’s The End Of The World As We Know it”, ben ik onvermijdelijk verliefd geworden op “Nightswimming” en heb ik daarop aansluitend tranen geplengd op “Everybody Hurts”. Toegegeven, ook ik heb de liefde wat laten bekoelen na het teleurstellende Up. Met Reveal herstelde de band zich wat en in daaropvolgende jaren bewees R.E.M. nog te kunnen uitpakken met een aantal klassiekers (in wording), zoals “Imitation Of Life”, “Bad Day” en het onderschatte “Leaving New York”. Toch belandden de nieuwe R.E.M.-albums steevast op het schap met de minder beluisterde cd’s. De kneusjes van de klas, zeg maar.
U weet hoe dat gaat in goede relaties waar de mot wat in komt: ook al wordt de passie meer waakvlam dan bosbrand, de liefde zelf vecht steeds terug. Zo ging het ook met R.E.M. Een tweetal passages op de Werchterweide – 2005 en 2008 – behoren nog steeds tot de meest memorabele muziekmomenten. Veel meer dan een zanger, is Michael Stipe een geboren entertainer. Een al dan niet met gezichtsverf bekladde brok energie wiens gemiste noten grootmoedig worden vergeven. Bovendien heeft R.E.M. in schoonheid weten af te ronden. Collapse Into Now, dat dit voorjaar nog werd uitgebracht, is een meer dan waardige afsluiter. Een plaat die de balans heeft laten doorslaan van “Het is stilaan wel genoeg geweest” naar “Benieuwd wat de band nog uit zijn middelbare botten had kunnen schudden.”
Toch stond de split in de sterren geschreven. Collapse Into Now, de plaat van de definitieve heropstanding (die al in 2008 met Accelerate was begonnen), was ironisch genoeg ook de plaat waarmee R.E.M. de contractuele ketenen van Warner had afgeworpen. De vijf voorziene albums waren gemaakt, de verwachtingen ruimschoots ingelost. Na een lange periode van goedbetaalde dwangarbeid, was het moeten eindelijk voorbij. Eerder had de band ook al te kennen gegeven niet met het laatste album te zullen gaan toeren. Voor de goede verstaander een waarschuwingssignaal van het kaliber luchtaanvalalarm. Dat Stipe zich steeds meer op andere projecten toelegde, deed de levensverwachting ook al geen goed. Een verrassing was het einde van R.E.M. dus niet. Een schok, dat wel.
Was R.E.M. nog relevant? Misschien niet. Niet in de geesten van de muziek-pundits, waar vergelijkingen en invloed en vernieuwing de dagorde beheersen. We vergeten echter vaak dat een recensent de muziek als het ware test in een laboratoriumomgeving. Afgesneden van de echte wereld, waar muziek niet in de eerste plaats draait rond de nieuwste trends of het hipste geluidje, maar om emotie. Om het helen van wonden, het begeleiden van intense blijdschap en het opvangen van even intense droefenis. Wat het vangen en herscheppen van emotie betreft, blijft R.E.M. grotendeels ongeslagen. Alleen al daarom zal de band minstens voor de schrijver dezes nooit zijn relevantie verliezen.
