Op 19 mei 1980 zou het helemaal beginnen voor Joy Division. De eerste Amerikaanse tournee zou voor het viertal uit Manchester ook overzee de deuren moeten opentrappen die in Engeland al versplinterd tegen de grond lagen. Het inladen van de tourbus blijkt echter een overbodige klus wanneer het nieuws doorsijpelt dat de avond tevoren zanger en frontman Ian Curtis zich finaal van het leven heeft beroofd.
En die Amerikaanse tournee had het groeiende succes van de band inderdaad wel eens in een nog kolkendere stroomversnelling kunnen brengen dan wat na de dood van hun enigmatische frontman sowieso het geval werd. Een gebrek aan ambitie kon Peter Hook, Bernard Sumner, Stephen Morris en Ian Curtis immers van in het begin bezwaarlijk worden aangewreven: niet voor niets lag hun eerste platencontract er al na nauwelijks een paar gigs.
Het verhaal van deze vier komt op dreef wanneer Joy Division in april 1978 als een van de vele (post)punkgroepen deelneemt aan een Battle Of The Bands. Inzet: een platencontract bij het Londense label Stiff. Ze hebben nog maar enkele maanden eerder de opnames achter de rug van An Ideal For Living, een EP in eigen beheer, en het is nog maar het derde optreden met de definitieve bezetting en onder de definitieve naam. In een onbewaakt ogenblik en in de prilste bezetting heette de band immers eerst The Stiff Kittens en vervolgens Warsaw, naar de Bowie-track uit Low, “Warszawa”. Wanneer blijkt dat een Londense punkgroep al opereert onder de vlag Warsaw Pakt, wordt het finaal Joy Division, de bijnaam voor de prostitutiebarakken in de naziconcentratiekampen tijdens WO II.
De vier moeten op die bewuste wedstrijdavond ruim na de klok van middernacht op, als laatste. Opgenaaid door de zenuwachtigheid of ze nog wel aan de bak zullen komen, spelen ze een vlammende set die de aanwezige lokale tv-held Tony Wilson niet ontgaat. Al zeker niet wanneer Curtis hem dezelfde avond nog schoffeert omdat Wilson aanvankelijk niet happig was om de band in zijn tv-show aan bod te laten komen. Ook producer Martin Hannett is die avond getuige van de beklijvende set van de jonge honden. Hannett zal uiteindelijk een fors aandeel krijgen in het geluid van de groep en het voor de eeuwigheid op plaat registreren.
Ook Wilson zal zijn stempel op de groep drukken en tijdens — en onmiskenbaar ook na — de korte levensduur van de groep het onderste voor hen uit de kan halen. De uitnodiging voor een gastoptreden in zijn Granada Reports-nieuwsshow komt er uiteindelijk toch en Joy Division staat ook prominent op de affiche wanneer Wilson op 9 juni 1978 de deuren openzwaait van The Factory, zijn nieuwe club voor lokaal talent in Manchester. De fabrieken mogen dan misschien wel in het steeds meer in werkloosheid afglijdende Manchester van toen in ijltempo de poorten sluiten, Wilsons fabriekje moet en zal de muziekscene in Albions noordelijke contreien opstuwen in de vaart der volkeren.
Zo zal ook geschieden wanneer blijkt dat The Factory niet alleen liveoptredens organiseert maar ook een nachtclub en een platenlabel uit de grond stampt. Joy Division neemt met Martin Hannett de eerste wapenfeiten voor een sampleralbum voor het label op en gaat na een teleurstellende opnamesessie voor een album bij RCA Records in april 1979 opnieuw met Hannett in zee voor wat uiteindelijk zijn eerste officiële studio-album voor Factory wordt: Unknown Pleasures. Intussen is het duidelijk dat er wat begint te bewegen rond de groep: Curtis haalt de cover van de eerste editie van de NME van dat jaar en de groep krijgt een invitatie in de bus voor een sessie bij de iconische radio-dj John Peel, het eerste teken van formaat dat ook buiten Manchester de groep op de radar komt.
Draaide het avontuur met RCA uiteindelijk uit op een sof omdat door tal van overdubs hun muziek dik tegen hun zin zachter gepolijst werd, dan vond Joy Division met Hannett onmiskenbaar the right man for the right job om hun onderkoelde geluid alle eer aan te doen. De producer is tuk op experimenten met deconstructie, echo’s en galm en trekt op Unknown Pleasures de ingespeelde partijen van elk groepslid uit elkaar zodat het ijle gevoel van leegte in de songs dubbel tot uiting komt. Zo lijkt het in “She’s Lost Control” wel alsof ieder groepslid in een apart vertrek van de studio staat te spelen, zo veel ruimte gaapt er rond de zo al spaarzame instrumentatie. Spuwt de rest van het (post)punklegioen in die tijd nog explosief en extrovert zijn agressie uit, dan valt Joy Division met zijn ingehouden donkere en ijzige sound des te meer op.
Gaat het met de bekendheid en het succes van de band stilaan de goede kant op, dan glijdt frontman Ian Curtis intussen steeds meer de dieperik in. De epilepsieaanvallen waar hij al langer mee kampt, worden steeds heviger en maken dat hij zwaar aan de medicatie moet. De felle podiumlichten kunnen op elk moment een aanval triggeren en optredens van Joy Division worden voor Curtis steeds meer een beproeving. Voor het publiek daarentegen winnen de liveshows op die manier alleen maar aan intensiteit en de lijn is dikwijls dun tussen een Curtis die aan het opgaan is in zijn typische manische bewegingen of werkelijk een spasmeaanval aan het uitspartelen is.
Na een pauze van een paar weken vertrekt de band in januari 1980 op een Europese tournee die door Curtis’ verslechterende toestand in verschillende steden moet worden afgezegd. Op een van de optredens in Engeland komt het zelfs tot een handgemeen met de toeschouwers wanneer het optreden noodgedwongen start met een vervanger voor de alweer zieke Curtis, die voor een paar songs zijn opwachting maakt maar dan weer forfait moet geven. Curtis kampt niet alleen met gezondheidsproblemen, maar zit ook in zijn persoonlijke leven met een gewrongen situatie die hem aan het opvreten is. Er is Ian de rockster, die zijn verantwoordelijkheden in de groep steeds meer moet lossen, maar ook Ian de familieman die een vrouw en een baby thuis heeft, maar ook daar steeds meer de muren oploopt. Er is ook de Belgische journaliste Annik Honoré, die hem steeds meer van vrouw en kind wegdrijft. Ondanks alle problemen die op de achtergrond spelen, worden, opnieuw met Hannett achter de knoppen, de opnames afgewerkt voor Closer, het tweede studioalbum.
Ian Curtis zelf zal op zijn drieëntwintigste de release van die tweede plaat niet meer meemaken. Aan de vooravond van de Amerikaanse tournee bekijkt hij op 18 mei 1980 nog een film van Werner Herzog, legt hij Iggy Pops The Idiot op de platenspeler en een koord om zijn nek. Curtis’ vrouw Deborah treft de volgende ochtend in de keuken zijn levenloze lichaam aan. Exit Ian Curtis, exit Joy Division. In de zomer van 1980 zullen Hook, Sumner en Morris voor het eerst weer hun opwachting op het podium maken. Ze zijn niet langer Joy Division, maar ook nog niet New Order. Dat hoofdstuk zou pas in de jaren die volgen ettelijke bladzijden beginnen te beslaan.
“Love Will Tear Us Apart” wordt in die zomer van 1980 nog een culthit en de twee albums van Joy Division beginnen als gek te verkopen, maar de werkelijke betekenis en draagwijdte van de groep zou pas de jaren en decennia na de ontbinding van de band duidelijk worden. De groepen waarvoor Joy Division een ontstaansreden of inspiratiebron werd, zijn intussen allang niet meer op de vingers van een hand te tellen en de vergelijkingen met en referenties naar de groep blijven dertig jaar na datum niet van de lucht.
Alleen al in intussen acht jaar goddeau passeert — we hebben het even nageplozen — in maar liefst 152 artikels een referentie naar de groep. In het geluid van groepen die vandaag het mooie weer in de charts maken zoals Editors, White Lies en Interpol vallen meer dan wat echo’s te horen uit intussen ver vervlogen postpunktijden. “The Eternal” was dan wel niet weggelegd voor Ian Curtis zelf, zijn nalatenschap blijft ongetwijfeld nog voor decennia in graniet gebeiteld staan.
Op dinsdag 18 mei vindt in Trix een Ian Curtis tribute-avond plaats met het Leuvense Dead Souls.
