Joseph Conrad :: Hart der duisternis

"Het boek is beter dan de film" moet zowat de meest gehoorde uitspraak zijn die een verfilming van een roman begeleidt. De kans dat diezelfde opmerking ook Apocalypse Now vergezelde, is relatief klein. Want hoewel Francis Ford Coppola zich bij het maken van de film liet leiden door Joseph Conrads Heart Of Darkness, heeft hij het verhaal radicaal naar zijn hand gezet.

Het weinige dat behouden bleef, was de geestelijke aftakeling van het ontegensprekelijke hoofdpersonage Kurtz, een kolonel bij Coppola maar een handelsagent bij Conrad. En waar Coppola de Vietnamoorlog als achtergrond nam, koos Conrad voor het kolonialisme in Belgisch Congo, al wordt dat nooit zo duidelijk geformuleerd. De Congolese setting lag voor de hand, daar Conrad zelf een tijdlang als schipper gewerkt heeft en in die periode ondermeer door Congo reisde. Critici trekken gretig parallellen tussen Conrad zelf en het tweede hoofdpersonage Marlow, die het hele verhaal uit de doeken doet.

Dat verhaal op zich is in minder dan drie lijnen verteld. Een handelsbedrijf aangeduid als "de Maatschappij" stuurt de pas aangeworven Charlie Marlow naar een handelspost in Afrika. Daar aangekomen hoort hij over de enigmatische Kurtz spreken, die diep in het binnenland een handelspost uitgebouwd heeft en gigantische hoeveelheden ivoor verstuurt. Marlow raakt steeds meer geïntrigeerd door de figuur Kurtz, die door iedereen als een groot man omschreven wordt, en heeft finaal maar één verlangen meer: hem zelf ontmoeten.

De korte ontmoeting met Kurtz alsook diens legendarische woorden "the horror, the horror", hier vertaald als "Afgrijselijk! Zo afgrijselijk!", vormen de essentie van het boek, al dient de lange reis richting Kurtz alsook Marlows terugkeer naar Europa en zijn ontmoetingen met Kurtz’ kennissen en verloofde als de noodzakelijke achtergrond en duiding bij diens laatste woorden. En ook al geeft Conrad zelfs bij monde van Marlow het antwoord niet, het valt niet moeilijk om het te lezen tussen de regels in het boek.

De meest gehoorde verklaring is dat Kurtz’ laatste verzuchting – – en bij uitbreiding de novelle – – de dualiteit van de menselijke natuur en de wreedheid die erin verscholen ligt, wil blootleggen. Dit "hart der duisternis" komt zeker en vast aan bod in het verhaal, maar niet op de manier waarop de meeste critici het lezen. Nog voor Marlow in contact komt met Kurtz, valt immers al te lezen hoe de blanke handelaars zichzelf in de schaduw van de jungle, ver verwijderd van de Europese etiquette en morele oordelen, overgegeven hebben aan een uitgebreid machtsspel en wrede handelingen.

Dat Kurtz, ondanks de lovende woorden die eenieder over zijn hoogstaande moraal heeft, zich net zo goed aan buitensporig geweld schuldig heeft gemaakt, vormt niet de kern van het boek. Net zo min beschrijft het boek Afrika als een verloren continent waar wilden zichzelf overgeven aan rituelen, ongevoelig voor de beschaving. Het zijn oppervlakkige verklaringen, die als een vereenvoudigd symbolisme niet voorbij het onderliggend (potentieel) racisme en de aanwezige kritiek op het imperialisme en kolonialisme kunnen kijken.

De diepere waarheid die in Kurtz’ woorden verscholen ligt en die Marlow willens nillens met zich meeneemt naar Europa, is de wezenlijke onverschilligheid van het universum en de eenzaamheid van elke mens. De verlichte Kurtz heeft niet zozeer zijn idealen verraden in het "Duistere Afrika", als wel beseft hoe zinledig ze zijn. De mens staat machteloos tegen een universum dat in wezen amoreel is en apathisch reageert op daden, hoe nobel of gruwelijk ze ook mogen zijn. Kurtz ontdekt die waarheid in Afrika, maar het is Marlow die finaal beseft en voelt hoe er nergens aan te ontsnappen is.

Hart der duisternis is nauwelijks 110 pagina’s lang en laat zijn belangrijkste personage voornamelijk als een geest of een schaduw doorheen de pagina’s schemeren. Maar dat maakt net de kracht uit van het verhaal: de voorzichtige opbouw, inclusief de gruwelijke daden tegen de Afrikanen die ongestraft gepleegd worden, vormen de voedingsbodem waarop Kurtz’ laatste woorden kunnen ontspringen, waarna Marlow ze als verdoemde boodschapper met zich meeneemt. Hart der duisternis is een vaak verkeerd begrepen boek, maar misschien is dat wel omdat zijn essentie inderdaad samengevat kan worden als "Afgrijselijk! Zo afgrijselijk!"

http://www.uitgeverijathenaeum.nl
http://www.uitgeverijathenaeum.nl

recent

Ilja Leonard Pfeijffer :: Alkibiades

Bekroond, gelauwerd, alom gelezen en geprezen: zonder overdrijven mogen...

Â¥$ :: Vultures 1

Doorheen zijn hele carrière zijn twee elementen altijd dominant...

Talk Show

27 maart 2024Botanique, Brussel

Eind jaren tachtig sloegen alle rockers plots aan het...

Arthur The King

Uitgerekend in de week dat Joe Camp – de...

Hors-saison

Met zijn sociaal bewogen films past Stéphane Brizé binnen...

aanraders

Ilja Leonard Pfeijffer :: Alkibiades

Bekroond, gelauwerd, alom gelezen en geprezen: zonder overdrijven mogen...

Maxim Osipov :: Kilometer 101

Dat zelfs op al onschadelijk gemaakte dissidentie nog steeds...

Olga Tokarczuk :: Empusion

Weg met de achterflap! Hoewel het iedereen vrij staat...

Miek Zwamborn :: Onderling – Langs de kustlijn van Mull

Hoe maak je als auteur het landschap tot hoofdpersonage...

verwant

LAAT EEN REACTIE ACHTER

Schrijf uw reactie
Vul hier uw naam in