Dertig jaar lang woedde de strijd – eufemistisch ‘The Troubles’ genaamd – tussen Ierse en Britse nationalisten in Noord-Ierland. Het imponerende Say Nothing dekt zo goed als die hele periode en schetst een genuanceerd beeld van de I.R.A.-kant.
Alles begint met de ontvoering van een vrouw. Een doodgewone, Noord-Ierse, katholieke vrouw, die op het verkeerde moment naar het verkeerde appartementsblok verhuist, een I.R.A.-nest waar ze binnen de kortste keren als een verklikker wordt aanzien. Weg ermee dus, en haar tien kinderen blijven radeloos achter.
Genuanceerd? Ja. De bruutheid van de aanslagen, de moordzucht van de Ierse nationalisten, Say Nothing gaat het niet uit de weg en kijkt daarbij vooral naar Gerry Adams, de latere leider van de politieke arm Sinn Féin. Dat hij “altijd ontkend heeft lid te zijn geweest van het I.R.A.” spelt een disclaimer na elke aflevering, maar je voelt hoe de makers dat samen met Patrick Radden Keefe, de auteur van het boek aan de basis van deze reeks, voor geen meter geloven.
Genuanceerd, want zeker in de eerste afleveringen is het niet moeilijk om begrip te hebben voor de opstandigheid van de Ierse katholieken die door de Britse bezetter als tweederangsburgers worden behandeld, door hun protestantse landgenoten in elkaar worden gemept, gewoon omdat ze een mars houden. En dus begrijp je hoe de zussen Price, telgen van een nationalistennest, in de netten van het I.R.A. verstrikt raken.
Verstrikt? Ze wandelen min of meer het lokale hoofdkwartier binnen en vertellen de patriarchaal ingestelde mannen dat ze het mis hebben vrouwen te herleiden tot verpleegsters en morele steun. Wat is minder verdacht, immers, dan twee jonge nonnen? Wanneer ze zo een bank overvallen voor the cause is dat nog lollig, tot het dat niet meer is.
En zo worden Dolours en Marian langzamerhand onmisbare pionnen in de organisatie. Nog steeds ondergeschikt, maar wel uiterst geschikt om verraders de grens over te brengen. En wat er dan gebeurt, tja, daar moesten zij hun mooie hoofdjes maar niet over breken. Langzamerhand radicaliseren ze, tot een onbesuisde aanslag dan toch een brug te ver blijkt: ze belanden in een Britse gevangenis. De hongerstaking die volgt, wordt in één bijna ondraaglijke aflevering samengevat.
De geschiedenis is wat het is: uiteindelijk zal Gerry Adams erin slagen via politieke weg een soort van vrede te bereiken. In Derry Girls, die andere reeks die zich tijdens The Troubles afspeelt, leidt dat tot ontroering, hier gaat het, zoals het ook in werkelijkheid ging, met horten en stoten. Terwijl vreugdevuren en gemor elkaar afwisselen, wordt in de laatste afleveringen dan toch de cirkel rondgemaakt met de ontvoering van die Helen McConville uit het begin, en weeft showrunner Joshua Zetumer alles op overrompelende wijze aan elkaar.
Wanneer Adams een televisie-uitzending met een dochter van McConville ziet, is het antwoord sec als altijd: “get me a meeting”. De ‘Scone-ceremony’ die daarna volgt, moet ongeveer de ongemakkelijkste televisieminuut van vorig jaar zijn. Hoe koelbloedig moet je zijn om voor het oog van de slachtoffers van je moordzucht netjes jam over boter te spreiden? En dan het zinnetje dat de adem uit je longen hamert: “It’s the not-knowing, Mr. Adams.”
“Did you ever get the feeling it was all for nothing?”, vraagt Dolours wanneer de vrede langzamerhand in zicht komt. We zijn aan de voorlaatste aflevering, er hangt een gevoel van verraad en je beseft dat je kijkt naar personages die nooit iets anders gekend hebben, als baby gewassen werden in een badje vol haat, en ondertussen de trauma’s dragen van daden die wegen. Elke vezel in hun lijf schreeuwt ‘neen’, maar hoe vilein en glad Adams ook overkomt; je kunt niet anders dan toegeven dat het verstandig van hem was om te zien hoe dat een vicieuze cirkel was geworden, dat de uitweg politiek zou zijn of niet zou zijn. Het monster dat hij mee had geschapen, kreeg hij daarom zelf niet in de kooi. Marians ogen, in antwoord op de vraag van haar zus, laten verstaan dat ze nog niet klaar is om te rusten. Je weet wat zal volgen, zelfs al wordt het niet meer verteld: het bloedbad van Omagh door The Real I.R.A. Het is een moment om van te janken.
En ergens op het einde valt de laatste hakbijl over alle verheerlijking van de heroïsche strijd.
“It was for nothing. Not one death was worth it.”
Alleen al om die ene zin is Say Nothing essentiële televisie.
Say Nothing is te zien op Disney+.
