“Als een hond.” Het einde van een bekende vroeg-20e eeuwse roman laat weinig aan de verbeelding over. Hoezeer het idee ook leeft dat het dier mans beste vriend is, blijft de hond vaak een weinig benijdenswaardig dier. Dat de Griekse filosofische stroming cynisme (niet te verwarren met de huidige definitie) zijn naam haalde bij honden (κυνικός (kynikos), hondgelijk) was dan ook geen compliment maar eerder een verwijt omdat ze de bestaande normen en zeden grotendeels verwierpen.
Als eerste cynische filosoof en stichter van de stroming wordt Anthistenes (445-365 V.C), een leerling van Socrates, genoemd door Diogenes Laertius (3e eeuw) in zijn Φιλοσόφων βίων καὶ δογμάτων συναγωγή (Philosóphôn bíôn kaì dogmátôn synagôgế, Leven en leer van beroemde filosofen). In navolging van Socrates (c. 470-399 v.C.) zou hij de deugd promoten als de enige levenshouding die door iedereen haalbaar is en een ascetisch leven leiden. Hij schreef daarnaast verschillende geschriften over onder meer ethiek, fysica en logica schreef, al is geen er van overgeleverd. Daarnaast gaf hij `les` aan de Κυνόσαργες (Kynosarges, witte/snelle hond), een tempel gewijd aan Heracles (Hercules), een latere `patroonheilige` voor de cynici. Zijn bekendste volgeling was, volgens Laertius althans, Diogenes van Sinope (412/404- 323 v.C.), die verschillende keren door Anthistenes afgewezen werd en zelfs op stokslagen getrakteerd. Diogenes zou er echter op geantwoord hebben dat zelfs dat hem er niet van zouden weerhouden Anthistenes te volgen zolang deze hem iets kon leren.
Moderne historici trekken dit verhaal in twijfel, te meer omdat Aristoteles (384-322 v.C.) spreekt van `Anthisteners` als de volgers van de filosoof en niet van cynici. Die term maakte pas opgang met Diogenes zelf die de naam van `hond` kreeg, een beschrijving die ook Aristoteles gebruikt wanneer hij Diogenes bedoelt. De bijnaam zou hij volgens een populaire theorie te danken hebben aan het feit dat hij als een hond leefde, zonder enige aandacht voor maatschappelijke of sociale conventies. Mogelijk was het de bekende filosoof Plato (428/427 of 424/423 – 348 v.C., tevens de leraar van Aristoteles) die hem die naam gaf en met wie Diogenes geregeld in de clinch lag. Plato was een leerling van Socrates en zou zijn `officiële` opvolger worden, een positie die volgens Diogenes aan Anthistenes toekwam. Mede om die reden verstoorde hij waarschijnlijk dan ook geregeld Plato`s lessen en lezingen. Hoewel tijdgenoten en rivalen vermeldt Plato overigens in geen van zijn dialogen Diogenes, zowat de enige bron van informatie die overgeleverd is over deze filosoof is Diogenes Laertius biografie.
Dat Diogenes van Sinope werkelijk bestaan heeft en leerlingen had, staat buiten twijfel net zoals het feit dat hij in navolging van Anthistenes een deugdzaam leven voorstond waarbij hij zowel persoonlijke bezittingen afwees (hij zou enkel een stok en mantel hebben gehad en sliep in een amfoor) als elke maatschappelijke conventie afwees. Zo zou hij publiekelijk masturberen, zichzelf een kosmopoliet (wereldburger) noemen in een tijd dat burgerschap hoog aangeschreven stond, en op de vraag van Alexander de Grote wat hij voor hem kon doen, geantwoord zou hebben dat die uit zijn zon kon gaan. Geen wonder dus dat Diogenes en zijn levensstijl eeuwen lang tot de verbeelding zou spreken. Het cynisme werd en wordt beschouwd als een filosofie die zich toont door het gedrag van haar volgelingen, zelfs al zou Diogenes verschillende werken en tragedies geschreven hebben, die in de eeuwen erna verloren zijn.
Behoudens een aantal anekdotes opgetekend door Diogenes van Laertius, eeuwen na diens dood, zijn er weinig tot geen feiten over hem gekend. Toch zijn er ondanks de beperkte informatie over Diogenes` leven en denkbeelden een indrukwekkend aantal boeken en artikels over hem en de cynische school verschenen. De beperkte informatie betekent ook dat zowat elk boek over hem dezelfde verhalen aanhaalt en de auteur zelf grotendeels een eigen interpretatie geeft aan de filosoof en `zijn school`. Ook de Nederlandse classica Inger I.N. Kuin die in Diogenes haar sympathie voor de filosoof uitspreekt, blijft hangen tussen het herhalen van de bekende informatie en vrije interpretatie. Na een eerste grotendeels biografische hoofdstuk, komen ondermeer kennis, macht, slavernij, dood en lichaam als onderwerp aan bod. Kuin plaatst hierbij de cynische visie tegenover die van contemporaine scholen (in het bijzonder Plato) en de geijkte zeden en conventies, alsook de invloed die het cynisme zal hebben op het stoïcisme, dat als een `beschaafde` opvolger van het cynisme kan gezien worden.
In deze hoofdstukken weet Kuin op een heldere manier het gedachtengoed weer te geven en historisch te plaatsen. Toch blijft het tezelfdertijd allemaal oppervlakkig en betreedt Kuin dezelfde paden als andere auteurs voor haar gedaan hebben. Hierdoor is het minder diepgravend en academisch opgebouwd dan Peter Sloterdijks` Kritiek van de cynische rede of Michel Foucaults lezingenreeks De moed tot waarheid waardoor het eerder aansluit bij het enkel nog tweedehands verkrijgbare Cynismen van Michel Onfray. De meerwaarde van dat laatste werk en dus ook van Diogenes is dat het vlot leesbare inleidingen zijn tot een dwarse filosoof wiens levensstijl en denkbeelden eeuwen later nog tot de verbeelding spreken.
