Na een triomftocht vol prijzen op verschillende grote festivals zoals het ‘European Film Awards Festival’ kreeg Josep enkele dagen geleden de kers op de taart, toen de prent in de categorie ‘Beste animatiefilm’ een César (de Oscars in’t Frans zeg maar) in de wacht mocht slepen. Ook voor ons land is een beetje trots trouwens niet misplaatst, want deze Josep is immers een Frans-Spaans-Belgische coproductie. Vanaf 17 maart te zien op VOD via het platform van verdeler Lumière.
Josep voert de kijker mee naar de voor een Belgisch publiek minder bekende periode aan het einde van het interbellum. In Noordwest-Europa aan het begin van het jaar 1939 waren de ogen voornamelijk gericht op Hitler, die steeds meer naar gevaarlijk expansionisme afgleed. In die periode was de poging tot annexatie van een deel van Tsjecho-Slowakije aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog, de voornaamste zorg van wat later ‘de geallieerden’ zou worden. Dat er in diezelfde periode ondertussen ander gruwelijk bloedvergieten plaatsvond in Spanje, blijft daarom relatief onbekend voor ons. Josep placht daar verandering in te brengen en dropt ons in Zuid-Frankrijk in dat jaar 1939, wanneer Spaanse republikeinse vluchtelingen – tegenstanders van dictator Franco – ondergebracht werden in vluchtelingenkampen, zeg maar gerust concentratiekampen. Deze geschiedenis wordt ons verteld vanuit het standpunt van de Franse ex-gendarme van zo’n kamp – Serge (Bruno Solo) – die vanop zijn sterfbed aan de hand van verscheidene flashbacks zijn persoonlijke verhaal vertelt aan kleinzoon Valentin (David Marsais).
We maken zo kennis met de Spaanse schilder/tekenaar Josep Bartolí (Sergi López) die als vluchteling in contact kwam met de gendarme en ook in latere fases in zijn leven zijn pad ziet kruisen met deze man. Ethische vraagstukken over goed handelen in periodes van oorlog komen hier veelvuldig aan bod: is iemand die deel uitmaakt van een fascistoïde regime, maar daarbinnen kleine acties van verzet pleegt, een held? Of blijft hij daarmee een deel van dat regime en dus van het probleem? Josep probeert dergelijke vragen gelukkig niet op te lossen tijdens de beknopte looptijd van amper 74 minuten, maar geeft de kijker wel de nodige voorzetten om zelf te oordelen.
Josep steekt in stijl natuurlijk enorm fel af tegen de blockbustergiganten van Pixar en Walt Disney Studios van de afgelopen jaren. Met zijn aquareltextuur en zijn lage framerate, lijkt dit op het eerste zicht een erg sobere film te zijn. De thematiek die wordt aangehaald compenseert dit echter helemaal en het is de verdienste van de film dat gruwel ook in die relatief sobere animatiestijl wel écht binnenkomt als gruwel. De grootste verdienste van Josep is echter dat de film enkele onderbelichte elementen uit onze geschiedenis blootlegt. Wie aan Frankrijk denkt anno 1939 denkt meteen ‘geallieerden’, de ‘good guys‘ dus. Josep toont ons dat onze wereld zich echter niet zo gemakkelijk in twee kampen laat onderverdelen: Fransen die als gruwelijke kampcommandanten optreden in concentratiekampen, het was voor ons ook nieuw. Ook de portrettering van de Noord-Afrikaanse Franse koloniale soldaten binnen dit verhaal zorgt voor zo’n nuance. Hoewel zij als soldaten ook functies met macht bekleden – tegenover de Spaanse vluchtelingen in de kampen bijvoorbeeld – toont Josep aan dat ze onverbiddelijk lager op de ladder stonden in vergelijking met hun Franse tegenhangers. De onderdrukker die macht misbruikt omdat hij zelf ook onderdrukt wordt.
Dat Josep ons binnenbrengt in een nagenoeg onbekend stukje geschiedenis, vormt ook een beetje een nadeel. We maken op een soms te fragmentarische manier kennis met verschillende contexten. Zo springen we van een Frankrijk aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog plots naar een bezet Frankrijk enkele maanden later om uiteindelijk in Frida Kahlo’s huis te eindigen in Mexico city, terwijl en passant communistisch verzetstrijder Leon Trotsky de revue passeert. Dergelijke tijdssprongen in combinatie met een niet eenvoudig te kaderen achtergrond maakt het moeilijk exact te vatten tegen welke context het verhaal zich nu eigenlijk afspeelt. Beleving van het verhaal en inleving in personages, moet daarom plaats ruimen voor het samen puzzelen van die fragmentarische brokken verhaal die je voorgeschoteld krijgt. Josep is daarom soms moeilijk te volgen voor een wat minder belezen kijker, maar motiveert wel om verder te ontdekken.
