I.S. Toergenjev :: Romans

Turven van romans heeft Ivan Toergenjev nooit geschreven. Integendeel is het zijn beknoptheid waar de schrijver nog steeds om bekend staat. Toch geniet de auteur op vandaag niet de bekendheid van pakweg Tolstoj en Dostojevski. Ten onrechte!

Turven van romans heeft Ivan Toergenjev nooit geschreven. Integendeel is het zijn beknoptheid waar de schrijver nog steeds om bekend staat. Toch geniet de auteur nog steeds niet de bekendheid van pakweg Tolstoj en Dostojevski. Ten onrechte?

Er zijn meerdere redenen waarom Toergenjevs oeuvre niet vanzelfsprekend als exempel wordt bovengehaald wanneer de klassieke Russische roman te berde wordt gebracht. Daarvoor zijn ’s mans boeken misschien te nuchter geschreven, te veel vormgegeven als een geconstrueerd hoorspel van contrasterende ideologieën, gedachten en generaties, kortom te Europees. Met dé Russische literatuur – voor zover die bestaat – wordt tegenwoordig inderdaad veeleer het cliché van de stormachtige morele ontreddering van Dostojevski’s personages vereenzelvigd, of de expliciete ethisch-filosofische beschouwingen van Tolstoj. In verhouding met zijn beide generatiegenoten probeerde Toergenjev juist niet de politieke of spirituele arena te betreden, met het oog op zuiver literaire kwaliteit waarbinnen als een stemmenkast verschillende ideeën naar voren konden worden gebracht. Precies die minder polemiserende en eerder passieve houding kwam de man echter duur te staan: naar aanleiding van verschillende publicaties werd hij openlijk verketterd, wat zijn neiging om in Europa onder te duiken vermoedelijk heeft aangewakkerd, tot ongenoegen van de plaatselijke elite.

Aan het slot van zijn leven zou Toergenjev echter alsnog gevierd worden als held, en wel omdat hij met zijn reeks korte vertellingen getiteld Jagersverhalen mee aan die wieg zou hebben gestaan van de afschaffing van het lijfeigenschap. Tijdens zijn productiefste jaren werd de auteur echter juridisch belaagd, met een celstraf en tijdelijk verplicht ballingschap op zijn landgoed tot gevolg. Kwellingen waren het, omdat Toergenjev niets liever wilde dan in het kielzog van zangeres en componiste Pauline Viardot te reizen en te leven. Haar echtgenoot Louis werd een goede vriend, en naar het einde van hun respectievelijke levens toe werd het een onafscheidelijke ménage à trois – een intrigerend gegeven dat indertijd voor de nodige ophef zorgde, en waar historicus Orlando Figes recent het boek Europeanen aan wijdde. Dit is overigens geen fait divers in de biografie van Toergenjev, want de spreidstand tussen de Russische en de Europese cultuur loopt als een rode draad doorheen zijn oeuvre. Zijn literaire verfijning, zijn grandioze observeringsvermogen en de geduldig opgebouwde spankracht van wat romans zijn zonder al te veel plot: het gooide hoge ogen bij talloze vooraanstaande auteurs in de salons van Parijs en Baden-Baden, plekken waar Toergenjev zich met de Viardots een tijdlang ophield.

Alles bij elkaar genomen zijn Toergenjevs romans toch ontegensprekelijk een product van de Russische geest, het lokale landschap en de binnenlandse politiek. In haar inzichtelijke nawoord legt vertaalster Froukje Slofstra vakkundig bloot hoe de verzamelde romans zich schijnbaar steeds volgens eenzelfde stramien voltrekken. Zo wordt het leven op een landgoed voorzichtig ontvouwd qua geografie en karakters, waarna een antagonistisch element zijn intrede doet om de vanzelfsprekendheid van de eerdere taferelen als het ware in vraag te stellen. Telkens is er een dergelijk figuur, waar een bepaald vrouwelijk personage niet aan kan weerstaan. Deze zuivere zielen zijn tot de hoogste offers in staat, ware het niet dat hun verhoopte wederhelften wel eens het hazenpad kiezen. In die zin tekent zich een schrijnend beeld af van zowel een inerte, haast ingedommelde Russische aristocratie als van een ofwel door twijfel ofwel door radicale ideeën begeesterde jonge garde die geen maat weet te houden, en bijgevolg ongeschikt blijkt voor het leven.

Anders dan de vertalingen van Karel van het Reve, die al lang niet meer te verkrijgen zijn en door de tand des tijds wat stroever zijn gaan aanvoelen, glijdt het Nederlands van Froukje Slofstra als een mes door de boter. Zij doet recht aan Toergenjev als begenadigd verteller die geen trukendoos behoeft, maar juist aan enkele pennenstreken genoeg heeft om een personage met voorgeschiedenis en latere omzwervingen te karakteriseren. Het meesterwerk dat Vaders en zonen is, schittert hierdoor als nimmer tevoren. De zuiverheid van Roedin, de broze idylle van Een adelsnest, de noodlottige rampspoed van Aan de vooravond en de ongrijpbare vluchtigheid van het leven in Rook: telkens weer vindt de vertaalster het passende timbre en het ideale ritme.

Een monument van een uitgave is dit – een kwintet aan romans als getuigenis van een grote liefde voor de mens, het nodige inzicht in diens besognes en alle raffinement qua esthetische uitvoering die een schrijver zich wensen kan.

9.5

recent

Zimmerman

17 maart 2024Rotown, Rotterdam

Zondagavond spelen Ivy Falls en Zimmerman in Rotown in...

Coeur :: SHOW

Meer pompende beats. Meer duizelingwekkend Frans. Meer pure, feestelijke...

The Smile

15 maart 2024Vorst Nationaal, Brussel

Er zit een goeroe verborgen diep in Thom Yorke....

Benni :: Make Me Blind

Vanuit het land van de eeuwige herfst bracht de...

Miek Zwamborn :: Onderling – Langs de kustlijn van Mull

Hoe maak je als auteur het landschap tot hoofdpersonage...

aanraders

Maxim Osipov :: Kilometer 101

Dat zelfs op al onschadelijk gemaakte dissidentie nog steeds...

Olga Tokarczuk :: Empusion

Weg met de achterflap! Hoewel het iedereen vrij staat...

Miek Zwamborn :: Onderling – Langs de kustlijn van Mull

Hoe maak je als auteur het landschap tot hoofdpersonage...

verwant

Ivan Toergenjev :: Vaders en zonen

Van de grote Russische schrijvers uit de 19e eeuw...

LAAT EEN REACTIE ACHTER

Schrijf uw reactie
Vul hier uw naam in