Jan Brokken :: Stedevaart

Hoe lang bungelt Jan Brokken al aan de top van Nederlands literaire firmament? Vele decennia, zoveel is zeker. Met 'Stedevaart' laat hij nog maar eens zien dat hij zijn plaats daar heeft verdiend.

Hoe lang bungelt Jan Brokken al aan de top van Nederlands literaire firmament? Vele decennia, zoveel is zeker. Toch is zijn grote doorbraak in binnen- en buitenland een fenomeen van de laatste jaren, door Baltische zielen voor eens en waarschijnlijk voor altijd in gang gezet. Net als in dat boek duikt de auteur doorheen Stedevaart onder op plekken en bij figuren wier levenswandel niet het geijkte discours heeft gevolgd. De bloemlezing is een fascinerende trip rondom de globe en doorheen de geschiedenis.

Het journalistieke heeft er bij Brokken altijd in gezeten. Hij houdt van fictie en heeft verhalen en romans op zijn palmares staan, maar documentaire literatuur ligt hem misschien wel het best. Onder de titel Stedevaart brengt de schrijver ruim twintig essayistische stukken samen, waarvan een aantal al eerder verscheen in diverse publicaties, gaande van magazines tot catalogi. Toch is de stijl niet heterogeen te noemen, enkele uitzonderingen buiten beschouwing gelaten. De autobiografisch geïnspireerde uittreksels – met name De geesten van Vianen (over Brokkens verblijf op Curaçao) en Vader en voet (meer anekdote dan verhaal) – vloeken een beetje met de kunsthistorische invalshoek van de overige hoofdstukken, maar ze zijn geestig gepend en vormen in die zin welkome intermezzi. Toch zullen deze kapittels minder bijblijven, net omdat ze niet het gewicht van een beroemdheid torsen. Ook De Dodge van Tip valt in het aanschijn van het boek in zijn totaliteit eerder licht uit, maar laat dat slechts kanttekeningen zijn bij een verder aanbevelenswaardige bundel.

Onderweg stelt zich meermaals de vraag: wie of wat is Brokken eigenlijk? Verhalenverteller, historicus, filosoof? Als journalist bij onder meer Trouw en Haagse Post bleek Brokken er ruim veertig jaar terug niet om verlegen te zitten maatschappelijke analyse te verbinden aan feitelijke journalistiek. In het hier voor het eerst uitgegeven Het kasteel van licht schetst de auteur bijvoorbeeld een onheilspellend toekomstvisioen voor wat betreft de politieke stabiliteit binnen de Baltische Staten. De haai, het oog en het ei van Calatrava is dan weer een persoonlijk reisverhaal, waaronder vragen sluimeren over ruimtelijke ordening, stadsontwikkeling en sociale verhoudingen. Dezelfde teneur keert terug in Frank Gehry zag het gat aan de rivier, een uitgelezen exempel van de karakteristieke wijze waarop Brokken vanuit zijn leefwereld als individu raakt aan verleden en geschiedenis enerzijds en sociale cohesie of maatschappelijke uitdagingen anderzijds. Met een prettig-verwonderde blik besnuffelt Brokken het hier en nu aan de hand van de voltooid verleden tijd. Zo kan de schrijver niet om de recente terroristische aanslagen heen als hij het in Parade over Parijs heeft, of over een naderende ecologische catastrofe bij een terugblik op een interview met Joseph Beuys ruwweg vier decennia geleden in Düsseldorf. Het mondt uit in Onsterfelijk helder licht, een prachtige kruisbestuiving tussen poëtisch en prozaïsch die terecht ‘helder’ en zelfs ‘onsterfelijk’ mag heten.

Buitengewoon verdienstelijk is dat Brokken niet in de meest bekende biografische gegevens van door hem bewonderde kunstenaars en denkers duikt. Gustav Mahler kenschetst Brokken als tiranniek, excentriek maar ook sympathiek, Günter Grass als stuurs maar begenadigd, Giorgio Morandi als een reus met een wel erg dun pantser. Verweven met de figuren die er vertoefd hebben, portretteert Brokken ook de steden waar hij doorheen kuiert, banjert of peddelt. Zo evoceert Een biografie van steen een parel in het hart van de tropen, terwijl Mijn eeuw, mijn beest als een rollercoaster in en door Rusland scheurt. Brokken weet waarover hij schrijft, weet ook wat hij voelt en bovenal: hij durft te voelen. Zijn liefde voor de zee (in fonkelend proza gegoten in Chouchou dicht bij mijn hotel), zijn aantrekking tot botanische tuinen (een geweldige insteek voor een meeslepende dromerij over Italo Calvino in Kom, ik ga je een hersenschim laten zien), kortom de persoon die Brokken zelf is, vormt steevast een herkenbaar en kwetsbaar vertrekpunt voor de omzwervingen.

Nu er omwille van corona aan de zogenaamde ‘staycation’ niet te ontsnappen valt, komt Stedevaart perfect op tijd. De godganse wereld in gebonden uitgave; verleden, heden en toekomst in één kaft: reizen vanuit de sofa of de strandstoel was zelden zo intrigerend…

8

recent

Zimmerman

17 maart 2024Rotown, Rotterdam

Zondagavond spelen Ivy Falls en Zimmerman in Rotown in...

Coeur :: SHOW

Meer pompende beats. Meer duizelingwekkend Frans. Meer pure, feestelijke...

The Smile

15 maart 2024Vorst Nationaal, Brussel

Er zit een goeroe verborgen diep in Thom Yorke....

Benni :: Make Me Blind

Vanuit het land van de eeuwige herfst bracht de...

Miek Zwamborn :: Onderling – Langs de kustlijn van Mull

Hoe maak je als auteur het landschap tot hoofdpersonage...

aanraders

Maxim Osipov :: Kilometer 101

Dat zelfs op al onschadelijk gemaakte dissidentie nog steeds...

Olga Tokarczuk :: Empusion

Weg met de achterflap! Hoewel het iedereen vrij staat...

Miek Zwamborn :: Onderling – Langs de kustlijn van Mull

Hoe maak je als auteur het landschap tot hoofdpersonage...

verwant

LAAT EEN REACTIE ACHTER

Schrijf uw reactie
Vul hier uw naam in