Er was een tijd waarin we allemaal dachten dat het Spaans wonderkind Alejandro Amenábar de nieuwe Hitchcock zou worden. En waarom ook niet? Hij was nog maar 24 toen hij zijn debuutfilm afleverde, de prima thriller Tesis. Slechts een jaar later volgde Abre los Ojos, die goed genoeg scoorde om een remake te krijgen (Vanilla Sky van Cameron Crowe) én hem een contract met productiehuis Miramax op te leveren. Met zijn Engelstalige debuut, The Others, bevestigde hij zijn reputatie: Amenábar, nog altijd geen 30 jaar oud, leverde een sfeer- en stijlvolle thriller af met een pre-botox Nicole Kidman op haar best. De kassa’s rinkelden en Amenábar stond op de cover van elk tijdschrift als dé hot young director van het moment.
Maar natuurlijk: dat was in de tijd toen we ook allemaal nog dachten dat M. Night Shyamalan de nieuwe Spielberg ging worden. Tijden veranderen.
The Others is nu bijna 15 jaar geleden en in de tussentijd heeft Amenábar slechts twee films gemaakt, een daarvan een succes, de ander een flop. Het euthanasiedrama Mar Ardento leverde hem een Oscar op, maar het dure historische epos Agora ging genadeloos ten onder aan de kassa’s. In de voorbije zes jaar hoorden we niets van hem behalve een oorverdovende stilte. Regression wordt dan ook in theorie gepromoot alszijn triomfantelijke terugkeer naar het genre dat hem destijds beroemd heeft gemaakt – back to the roots, een tweede adem voor zijn carrière. Maar helaas: pers en publiek zijn niet erg onder de indruk van Amenábars comeback. Onverschillige recensies en een teleurstellende box suggereren dat de echte return to form voor een volgende keer zal zijn. En wat erger is: het klopt ook wel. Regression is te competent gemaakt om volledig af te schrijven, maar het is het soort film dat gedoemd is om de rest van zijn korte leven te slijten als één van de zelden gehuurde titels in een video-on-demandcatalogus.
Het verhaal speelt zich af in een klein fabrieksstadje in Minnesota, waar de piepjonge Angela (Emma Watson) haar ouders en buren ervan beschuldigt deel uit te maken van een satanische sekte, die haar systematisch misbruikt heeft. Bruce Kenner (Ethan Hawke), de haast in weltschmerz verzuipende flik van dienst, moet de zaak onderzoeken. Met behulp van psycholoog Kenneth Raines (David Thewlis) wil hij zowel bij Angela als bij haar vader onderdrukte herinneringen naar boven halen via de regressie-techniek, om zo achter de waarheid te komen. Is er echt een satanische sekte? Zijn er bovennatuurlijke zaken bij gemoeid? Of heeft het stadje enkel te kampen met een geval van religieuze hysterie?
Gedeeltelijk is dat alles geworteld in echte gebeurtenissen: tijdens de late jaren tachtig en vroege jaren negentig gebeurden er een aantal misdaden in het streng gelovige heartland van de VS, die al dan niet terecht werden gelinkt aan duivelse rituelen. Het bekendste voorbeeld is ongetwijfeld het geval van de West Memphis Three – drie tieners die ten onrechte beschuldigd werden van de moord op enkele jonge kinderen. Ze hadden niets met die moord te maken, maar omdat ze graag naar heavy metal luisterden en zwarte kleren droegen, werden ze door de goegemeente al snel versleten voor moordzuchtige satanisten. Regression neemt dat uitgangspunt om het verhaal op gang te brengen en probeert ons dan zo lang mogelijk te laten twijfelen of er misschien toch echte demonen door het stadje kruipen.
Zoals in zijn eerdere thrillers geeft Amenábar daarbij de voorkeur aan een subtiele spanningsopbouw, eerder dan aan goedkope schrikeffecten, en dat siert hem. Hij spiegelt zich aan klassieke huiverfilms uit de jaren zeventig, zoals The Exorcist, The Omen en Rosemary’s Baby, in de zin dat hij ruimschoots zijn tijd neemt om het verhaal uit te bouwen en daarna vooral probeert in te spelen op een gevoel van paranoia – wat is er echt en wat zit enkel tussen de oren van de personages?
Wat in theorie allemaal mooi klinkt, maar wat al die oude films hadden en Amenábar niét, zijn geloofwaardige personages. Over Bruce Kenner komen we niets te weten behalve dan dat hij een down to earth-flik is die niet gelooft in bovennatuurlijk geneuzel – tot hij, vanzelfsprekend, ongeveer halverwege de film toch begint te twijfelen, want zo hoort dat nu eenmaal. Hawke is een fantastisch acteur, maar hij krijgt hier geen volwaardig personage om te spelen, zodat hij moet terugvallen op de meest rasperige stem en de meest gekwelde blik uit zijn repertoire, in een poging er toch iets van te maken. Ook Angela krijgt maar weinig evolutie mee – en nog veel minder geloofwaardige evolutie – waardoor Emma Watson erg beperkt blijft in de kanten die ze er mee op kan. Watson is zich gaandeweg aan het ontpoppen tot een verrassend veelzijdige actrice, dus laten we gewoon voor haar hopen dat Regression een goede acteeroefening was. Veel meer zal ze hier niet uit halen. David Thewlis, ondertussen, is achteloos professioneel als altijd, maar staat duidelijk echt alleen op de set voor het geld.
Geen wonder dan dat het zelden echt spannend wordt. Er zitten wel een of twee aardige suspensescènes in: een ritje van Ethan Hawke door het dorp waarin zijn paranoia eindelijk finaal de overhand neemt, is best wel beklemmend. Idem voor een scène in de schuur van Angela’s ouders, waarin de satanische rituelen eindelijk – zij het nog steeds in subtiele flitsen – een opwachting maken. Maar het blijft allemaal erg braaf en tandeloos.
Hier en daar lonkt de regisseur wel naar een interessant idee: het stadje waarin alles zich afspeelt heeft immers te lijden onder een economische crisis. De fabrieken sluiten, mensen zitten zonder werk en de suggestie is dan dat dit ervoor kan zorgen dat mensen zich op een ongezonde manier tot religie keren, met alle gevolgen van dien. Je kan over dat idee best een film maken, maar die kans laat Amenábar dan weer voorbijgaan met te veel cheap thrills – pas op Ethan, achter u, een boerenkinkel! – en te weinig emotioneel realisme.
Nee, de verf pakt niet, deze keer. Amenábar weet hoe hij een scène moet construeren, ja. Hij weet hoe hij tempo in een film moet leggen. Regression is een professioneel gemaakt product. Het is er alleen ook één dat binnen de vijf minuten weer van je afglijdt, onder het motto: “Goh ja. Was het dàt maar?”
