Vader- en moederliefde: sedert Freud er de namen uit de Griekse mythologie van respectievelijk Elektra en Oedipus mee verbond, zijn het affecten waarvan de wetenschap het gevoel heeft dat ze die min of meer begrijpt. Maar hoe zit het met broederliefde? Kunnen psychologen er de vinger op leggen waarom broers door het vuur gaan voor elkaar en eventueel zelfs hun idealen opgeven? Of zelfs voor hun neefjes of nichtjes alles op het spel zetten?
Wees gerust, in de wetenschappelijke literatuur over bonding binnen een familiale context zijn er ongetwijfeld hypothesen terug te vinden. Tenslotte zijn broers met elkaar opgegroeid, heeft de een voor de ander als rolmodel gefunctioneerd en ervoer de ander dan weer hoe prettig het is om iemand afhankelijk van hem te hebben, weliswaar binnen bepaalde perken.
Veel interessanter dan de wetenschappelijke piste is natuurlijk het menselijke discours en voor haar meest recente roman is Jhumpa Lahiri inderdaad vertrokken van een wel erg verregaande casuïstiek. Ook het verhaal van twee broers die werkelijk alles zouden doen voor elkaar werd door de Grieken overigens fenomenaal vereeuwigd, en wel in het verhaal van Kastor en Pollux, die zelfs bereid waren hun leven op het spel te zetten voor elkaar. Het is een schoolvoorbeeld van onbaatzuchtige en onvoorwaardelijke liefde, liefde die de aardse lusten en al wat nog vergankelijk is, moeiteloos overstijgt. Natuurlijk worden ze uiteindelijk allebei door de Goden beloond, op een manier die hen weliswaar van aardse genoegens ontzegt.
Maar genoeg over de Grieken: Lahiri situeert haar roman in de jaren ‘60 van de vorige eeuw, kortom in een tijdperk dat veel dichter bij het onze staat. Een tijdperk waarin de verschillen tussen oost en west overigens veel nadrukkelijker aanwezig waren dan vandaag het geval is. Vandaag is het immers niet onmogelijk om vanuit Calcutta de eigen, meer uitzichtloze afkomst vaarwel te zeggen en het te maken. Indertijd moest men daarvoor andere oorden opzoeken. En waar anders dan in Amerika echoot de lokroep van het zelf gebrouwen succes luider en nadrukkelijker?
De broers Udayan en Subhash zijn eigenlijk veel meer dan broers. Het zijn boezemvrienden tot in het diepst van hun zijn. Niet zozeer hun genetica, maar hun context noopt tot radicaliteit. De ene broer vult dat schijnbaar drastisch maar in wezen behoorlijk veilig in: hij zoekt een andere context op en verkast. De andere blijft plakken en gaat op zijn manier zijn roots te lijf. Hij laat zich socio-politiek meeslepen en komt in de maalstroom terecht van een idee dat veel groter is dan hemzelf. Omdat hij meer gelooft in dat idee dan in alles wat hem omringt, is hij in staat alles op het spel te zetten. Maar wie veel riskeert, kan ook veel verliezen. Het is dan aan de andere broer om een reactie te verzinnen op het zootje dat de broer die op Indiase bodem blijft, heeft veroorzaakt.
Wat betekent familieplicht nog, eenmaal je met je achtergrond hebt gebroken? Spelen vader en moeder nog een rol, ook al zijn ze al lang uit beeld verdwenen? Wat betekent het verleden voor iemand die precies dat uitzichtloze verleden probeert uit te wissen en te ontvluchten? En uiteindelijk, zoals een belangrijke roman eigenlijk steeds doet, gaat het om een moreel appel: wat is het juiste om te doen, onder de gegeven omstandigheden?
Een roeping als schooljuffrouw heeft Jhumpa Lahiri niet gemist, en ja, dat is een compliment. Ze begrijpt hoe complex de vragen zijn die ze via haar verhaal stelt, en probeert die dan ook niet zonder slag of stoot te beantwoorden. Aan de hand van de plot en de gedachten van haar personages, hoe summier soms ook, suggereert ze een kijk op de feiten waarmee de lezer zich helemaal kan verzoenen. Aan de andere kant blijft de filosofische strekking van het boek onder de plotmatige bodem verscholen. Dat is helemaal geen zwakte, integendeel. Lahiri is een bezwerend en doorwinterd verteller, iemand die geen kunstgrepen nodig heeft om haar roman fascinerend te laten ontwikkelen. De spontaniteit van haar stijl en de geloofwaardige naturel waarmee ze een broederliefde, maar ook een gans tijdperk uit de inkt laat verrijzen: het is opzienbarend. Zo opzienbarend dat je hoopt dat er nooit een film van het boek gemaakt wordt, simpelweg omdat het boek zelf zo compleet is.
