Oh Canada. Niet enkel haar schoonheid en mysterie is veelvuldig geprezen, met name door literair stilist Richard Ford in zijn laatste roman. Zelfs voor muziek is het tegenwoordig een walhalla, met artiesten en groepen als Feist, Arcade Fire en Patrick Watson, waarmee Amerika’s donkere zolderkamertje niet voor haar luidruchtige zuiderbuur hoeft onder te doen. Wat jazz betreft, voegen we daar graag Harris Eisenstadt aan toe, die al geruime tijd bezig is met een albumreeks onder de titel Canada Day. Zijn nieuwe album The Destructive Element hoort daar echter niet bij, want dat staat in het teken van trio en traditie.
Met traditie doelen we voornamelijk op Eisenstadts keuze om zich met The Destructive Element heel nadrukkelijk op blues toe te leggen. Ellery Eskelins tenorsaxofoon pruttelt van het eerste tot het laatste kleppengeluid volledige serenades vol passie en melancholie, onverhinderd, doordrongen van intensiteit en tranen (“Swimming, Then Rained”). Die uitgesproken bewogenheid valt op in vergelijking met pianiste Angelica Sanchez, die ondanks haar bedrijvige klavierspel toch terughoudender speelt en de aandacht meer met sporadische tempoversnellingen en welgekozen stiltes opeist (“Ordinary Weirdness”). Eisenstadt zelf voorziet de melodieuze blues van gefragmenteerde ritmische patronen, niet binnen één genre te plaatsen maar wel volledig in de lijn van zijn uiteenlopende oeuvre. Als componist brengt hij eveneens een intellectuele toets bij, door terug te keren naar het verleden en zich te identificeren met inspiratiebronnen als Arnold Schönberg en Joseph Conrad.
Het meest in het oog springend is de tweeledige compositie die een aantal motieven en passages ontleent aan uit Schönbergs Concerto for Violin and Orchestra. Eisenstadt meet zich hier met de leider van de Tweede Weense School en misschien wel een van de grootste componisten van de twintigste eeuw. Gelukkig weet het September Trio “From Schönberg” op zo’n wijze in te kleden dat het volledig afzonderlijk van het origineel kan staan. Sanchez’ bedroevende pianoharmonieën laten meteen sidderen van genot — wat een geweldige opening — terwijl Eisenstadt zijn onrustig aanvoelende, vaak tegenstribbelende percussie tot leven brengt. Voortdurend springt het drietal van September Trio tussen de verschillende tijdvakken, om elementen van atonaliteit te verweven met blues en free jazz. Heel snel is duidelijk dat ze vlotjes een handvol diverse genres beheersen en daarin telkens de grenzen van het mogelijke opzoeken.
Dat Harris Eisenstadt en het September Trio van aardig wat markten thuis zijn, hoor je in de wijze waarop bluesy ballades en avant-garde probleemloos met elkaar samengaan op een album. Akkoord, The Destructive Element is in vergelijking met ander werk (uitgegeven bij Tzadik) eerder als toegankelijk te beschouwen, toch absorbeert het een pak kenmerken van Eisenstadts complexere werk. “Cascadia” weet dat allemaal mooi in een en dezelfde compositie te bevatten, met een los aaneenhangende pianomelodie, alsook snel op- en aflopende toonladders. Een handvol minuten later is dat alles volledig weggeëbd: Eskelin en Sanchez weten een bloedmooi, romantisch samenspel uit hun instrumenten te toveren. Zo weet The Destructive Element meermaals te verrassen, zowel met toegankelijke melodieën als met schimmige experimenten.
Over Schönberg weet Eisenstadt het volgende te zeggen: “He resolved to submit himself to the destructive element – writing music, finding ways to get it played, often in the face of great adversity …” Van brutale vernietiging is er bij The Destructive Element echter weinig sprake. Hoogstens wat creative destruction, hier de geest van een briljante Canadees die druk in de weer is om klassiek, blues en avant-garde aan elkaar te knopen. September Trio is opnieuw in topvorm, met een muzikaal knooppunt dat nooit in de war raakt, ondanks tal van kronkelende zijsporen en kleine weggetjes.
