Tony Judt schreef met De geheugenhut een boeiende bundel autobiografische essays. Dat de befaamde Britse historicus, getroffen door de terminale spierziekte ALS, de teksten op zijn sterfbed concipieerde en dicteerde, geven aan het boek een speciale lading mee. Het is daarmee tevens een ode aan de souvereine geest geworden.
Als docent aan de universiteiten van Cambridge, Oxford, Berkeley en New York verwierf Tony Judt (1948-2010) internationale bekendheid met zijn referentiewerk Na de oorlog: een geschiedenis van Europa sinds 1945 (2005). De schrijver viel het tragische lot ten deel getroffen te worden door ALS (amyotrofe lateraal sclerose), waaraan hij op 62-jarige leeftijd stierf. ALS is een neurologische aandoening waarbij de lichaamsspieren progressief verlamd geraken, zonder dat de geestelijke en zintuiglijke vermogens worden aangetast. Op die manier raakt men ‘locked-in’: het lichaam als gevangenis. Een behandeling is er niet en de ziekte is dan ook fataal.
Tijdens de lange slapeloze nachten die voor Judt het gevolg van de ziekte waren, construeerde hij verhalen als verweer tegen de ondraaglijke bewegingsloosheid. De volgende ochtend was hij in staat ze nauwgezet te dicteren. Als mnemotechnisch middel gebruikte hij een chalet in Zwitserland waar hij als kind met zijn ouders op vakantie ging. De architectuur en het interieur van deze ‘geheugenhut’ herinnerde hij zich tot in het kleinste detail en hij gebruikt ze dan ook om zijn verhalen in te ordenen.
De teksten die op die manier ontstonden, verschenen, op een paar na, eerst in The New York Review of Books en werden pas later gebundeld in The Memory Chalet. Een boek in drie delen met een inleiding en epiloog, bestaande uit 25 essays. Deze vertrekken uit biografische gegevens, om vervolgens naar het algemene te gaan; veelal bedenkingen over maatschappelijke evoluties. Hierin komt zowel een grote geëngageerdheid naar boven als een ontroerende nostalgie. Het is deze verwevenheid van het particuliere met het openbare die het boek bijzonder maakt. De geheugenhut vormt op die manier ook het bewijs dat het persoonlijke niet louter ijdelheid hoeft te zijn. Judts verhalen zijn heel menselijk, ontstaan vanuit herinneringen, maar zijn toch ook beredeneerd. Hoe eenvoudig ze soms lijken, er zit altijd diepgang in.
Stilistisch is de taal van een wetenschapper te voelen: heel helder, gestructureerd en met vaart. Daarom zijn de verhalen ook echt leesvoer, om elk moment je hart aan op te halen. Als het niet is voor de pakkende eerlijkheid, de droge humor of de meer polemische stukken, dan wel voor de kracht van de onafhankelijke geest die van dit werk afstraalt. Het maakt nieuwsgierig naar het laatste boek dat Tony Judt nog kon afwerken voor zijn dood en dat later dit jaar verschijnt.
