Wanneer mensen elkaar een beetje beter leren kennen, komt er
onvermijdelijk een moment waarop de vraag wordt gesteld: “Geloof
jij dat er iets is na de dood?” Er zal wel een tijd zijn geweest
dat het meest populaire antwoord op die vraag iets met een god en
eeuwige gelukzaligheid te maken had, maar wat je nu, in onze
gezellig ontzuilde tijden het vaakst hoort, is de ultieme
dooddoener: “Ik geloof dat er iets is. Ik weet niet wat,
maar iets.” Het iets-isme is zonder meer de meest
populaire religie van de late twintigste, en vroege eenentwintigste
eeuw – wat natuurlijk ieders goed recht is (zo lang je maar niet
aan de Scientology zit of een zweverige, geheel verkeerd begrepen
variant op een Oosterse filosofie aanhangt, is het mij allemaal
best), maar een dergelijk antwoord heeft ook de neiging om elke
zinvolle discussie meteen tot een halt te brengen, gewoon omdat het
zo vaag is. Clint Eastwood heeft met zijn nieuwste, ‘Hereafter’,
min of meer ‘Iets-isme: the movie’ gemaakt. De
prent kondigt zich aan als een meditatie over de dood en hoe ermee
om te gaan, maar als puntje bij paaltje komt, stuurt hij je naar
huis met de volgende boodschap: “Maak je niet te veel zorgen, want
er is iets na de dood. We weten niet wat, maar iets.” Wat
ongetwijfeld zeer mooi en troostend bedoeld is, maar het is ook
zodanig algemeen en safe dat je er als kijker maar weinig
mee aankunt.
Eastwood en scenarist Peter Morgan (die normaal gezien de
recente politieke geschiedenis aanpakt in zijn scripts, zoals in
‘The Queen’ en ‘Frost/Nixon’), vertellen de verhalen van drie
mensen die elk op hun eigen manier te maken krijgen met de dood.
George (Matt Damon) is een arbeider die echt contact kan maken met
overleden mensen – tot voor enkele jaren werkte hij als medium,
maar de emotionele tol daarvan werd zo zwaar dat hij dat volledig
heeft opgegeven. In Frankrijk ontmoeten we Marie (Cécile De
France), een journaliste die een bijna-doodervaring beleeft bij de
tsunami van 2004. Daarna ziet ze de zin van haar dagelijkse leven
niet meer in, en ruilt ze de politieke berichtgeving in voor de
zoektocht naar antwoorden op meer existentiële vragen. En in
Engeland volgen we Marcus (gespeeld door de tweeling George én
Frankie McLaren), een jongen van een jaar of tien die zijn broertje
verliest in een auto-ongeluk. Zijn heroïneverslaafde moeder gaat
daarna een afkickcentrum in, zodat Marcus geplaatst wordt bij een
pleeggezin. In een poging om zijn broer terug te vinden, loopt
Marcus zowat alle psychische charlatans van Londen af.
De films van Clint Eastwood hebben altijd al getuigd van een
spirituele kant aan zijn persoonlijkheid. Soms zijn het oudere
personages die in het reine proberen te komen met hun verleden
(‘Unforgiven’), vaak zijn het mensen die worstelen met morele
vraagstukken dan wel psychologische crisissen, waarvoor ze hulp
vinden bij kerkfiguren (‘Million Dollar Baby’, ‘Changeling’). Hoe
dan ook, Eastwoods films behandelen vaak (onrechtstreeks) vragen
over de ziel en over de rol van religie in het leven van hun
personages. ‘Hereafter’ is zijn eerste film waarin dergelijke
thema’s volop naar het voorplan worden gehaald, wat meteen de reden
is waarom de prent zo veelbelovend leek. Een film over de dood,
gemaakt door een man van 80, die in eerdere films al blijk heeft
gegeven van een subtiele, genuanceerde blik op gelijkaardige
onderwerpen: je zou denken dat zo’n film wel wat interessante
conclusies zou trekken, een standpunt zou innemen of aan zou zetten
tot discussie. Maar… wel, nee. Eastwood en Morgan spelen op
veilig – om vooral maar niemand voor het hoofd te stoten, sturen ze
hun scenario zorgvuldig weg van een religieuze invulling (het
hiernamaals van ‘Hereafter’ hoort aan geen enkele god toe), en
geven ze ons in plaats daarvan de vage notie dat gestorven mensen
op de één of andere manier toch voortleven. Er is iets. Ze weten
niet wàt, maar iets. Het gevolg is dat ‘Hereafter’ onder
alle omstandigheden en voor elk mogelijk publiek aanvaardbaar en
oncontroversieel blijft – de film provoceert niet, maar zalft. Hij
lokt niet uit, maar sust. En het kan aan mij liggen, maar ik heb
liever dat een film – zeker één over een dergelijk thema – me een
beetje prikkelt.
Van de drie verhalen, is het de plotlijn rond Matt Damon die het
beste uit de verf komt. Mensen die beweren dat zijn vertolking wel
erg ingetogen is, hebben ergens wel een punt, maar zijn functie is
dan ook die van toeschouwer – George ziet letterlijk het lijden in
het heden en verleden van anderen, en moet die pijn ergens een
plaats geven. Damon vult zijn rol op een understated
manier in – alleen in ‘The Good Shepherd’ was hij nóg
introspectiever – maar gaandeweg sleept hij ons wel mee. Het Britse
verhaal is degelijk geconstrueerd, maar welbeschouwd eigenlijk
schaamteloos sentimenteel, terwijl de gebeurtenissen rond Marie
weinig geloofwaardig zijn en te veel blijven hangen in etherisch
gebabbel (hoewel het helpt dat Cécile De France goed op dreef is –
op haar eentje slaagt ze er in om haar portie van de film toch nog
halfweg te verkopen, met een doorleefde acteerprestatie).
Los van al die inhoudelijke problemen, blijft de klassieke stijl
van Eastwood natuurlijk wel als een huis overeind staan. We krijgen
naar goede gewoonte een gracieuze cameravoering en een rustig
tempo, dat haaks staat op de heersende neiging om alles toch maar
sneller en flashier te maken. En ja, we moeten toegeven
dat het verhaal, ondanks alles, wel fascinerend genoeg is om je
twee uur lang bij de les te houden. ‘Hereafter’ is onderhoudend,
maar niet diepzinnig, niet verrijkend. Goh, hoor ik u denken, moét
dat zonodig, dat diepzinnig en verrijkend? Niet als je ‘Little
Fockers’ maakt, nee. Maar als je Clint Eastwood bent en je maakt
een film over de dood en al wat daarna komt, dan schep je wel een
beetje die verwachtingen.
Eastwood heeft de laatste jaren al een paar teleurstellingen
afgeleverd (zou ‘Gran Torino’ nu nog door veel van zijn verdedigers
herinnerd worden, vraag ik me plots af?), maar zijn films ademen
wel steeds zoveel natuurlijke klasse uit, dat je blijft hopen dat
de volgende weer een meesterwerk wordt. Next up: ‘J.
Edgar’, een biopic over de beruchte FBI-chef, met Leonardo
DiCaprio. Laat ons hopen dat dat ‘m wordt.
