De nieuwkomers van wijlen de Sloveense auteur Lojze Kova?i? werd geschreven in 1984 en is het eerste deel van een autobiografische trilogie die 10 jaar van zijn leven beschrijft. De vertaling van het eerste deel werd nu pas op de Nederlandse markt losgelaten.
Bubi, een jongen uit Basel, vertrekt in 1938 met zijn familie per trein naar Slovenië, het geboorteland van zijn vader, een bontwerker. Door het niet aanvragen van het staatsburgerschap in de jaren twintig, moeten ze aan de vooravond van de oorlog het land uit. Ook Zwitserland gooit immers alle vreemdelingen buiten. Voor Bubi is de reis avontuurlijk: hij ziet de omgeving veranderen en is verwonderd over de ruwe gezichten van de Sloveense arbeidersklasse, wat enkele aandoenlijke beschrijvingen oplevert. Ten slotte belandt het gezin op het platteland bij een broer van de vader, waar de eerste tekenen van vijandigheid opduiken.
De jonge Bubi begrijpt de vreemde taal niet en bekijkt alles vanop een afstand, zoals mensen een theaterstuk ervaren: ze zijn betrokken, maar staan er tegelijk helemaal buiten. Het leven van de oom, de neven en de nichten is nieuw voor hem. Dit primitieve bestaan doet hem bijvoorbeeld denken aan de Sioux-indianen, nog zo’n beschrijving waarmee Lojze Kova?i? zijn lezers charmeert.
Aanvankelijk is het opwindend om de krachtige kolkende rivier te zien en te leren paardrijden, maar algauw is het plezier daarvan verdwenen: Bubi wordt gepest omwille van het verkeerd uitspreken van het Sloveens en beslist te zwijgen. Woorden uitspreken is voor hem als ruzie zoeken. Wanneer zijn vader naar Ljubjana vertrekt om werk te zoeken, valt het Bubi zwaar om op het land te werken en te zien hoe ook zijn altijd zeurende moeder wordt vernederd en uitgebuit. De grimmige proporties die deze autobiografische roman vanaf dan begint aan te nemen, zorgen ervoor dat De nieuwkomers zeker een blijvende indruk zal nalaten, hoewel niet over de hele lijn positief.
De tegenstelling Basel-Slovenië wordt nog groter wanneer de honger hen parten begint te spelen. Bubi verhuist met zijn moeder en zussen naar de hoofdstad. Hij heeft het gevoel dat hij nergens thuishoort en dat is het allerergste op deze wereld, vindt de ontheemde knul. Bubi ontpopt zich in Ljubljana tot een echte straatjongen, terwijl rondom Joegoslavië de legers oprukken. Kova?i? speelt op inventieve wijze met dat donkere kader en maakt mooie contrasten met het kinderlijke in Bubi. De nieuwkomers drijft op die tegenstelling, en eenmaal de lezer die formule door heeft, gaat een groot deel van het leesplezier verloren. De roman is in zijn geheel iets te bitter, te zwartgallig en te zwaar op de hand om te blijven beklijven.
Kova?i? toont in zijn herinneringstrilogie, onder meer via expressionistisch taalgebruik en enkele bevreemdende taferelen, hoe hij gekant is tegen oorlog. Hij schetst een beeld van het leven van de migranten aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog en beschrijft een verscheurd Europa door de gedachtenwereld van een kind met een scherp oog voor menselijke verhoudingen. De politieke en sociale ontwikkelingen die Kova?i? daaraan verbindt, wringen een beetje met de stijl.
Het thema is interessant en de frisse uitwerking (de dreigende oorlog gezien door de ogen van een 10-jarige) maken deze typische roman over ontheemding toch tot een uniek werkstuk. Het eerste deel leest tamelijk vlot, het verhaal bevat genoeg vaart en Kova?i? gebruikt al zijn verbeeldingskracht op heel overtuigende wijze. Helaas valt het verhaal na 150 pagina’s zo goed als stil: het gebrek aan structuur keldert de roman en de diepgang raakt langzaam maar zeker zoek. Het lijkt erop dat Kova?i? zijn pessimistische beeld steeds harder en dieper door de strot van de lezer wil rammen. Uiteindelijk, en dat is erg spijtig om vast te stellen, vergt het moeite van de lezer om tot het einde door te gaan, mede door de korte zinnen en het ontbreken van hoofdstukken. De nieuwkomers eigenlijk een veel meer gecondenseerd boek had moeten zijn. Nu intrigeert Kova?i? wel, maar hij slaagt er niet echt in zichzelf te hernieuwen.
