De 15-jarige Mia (Jarvis) leeft in Essex met haar zusje en haar
alleenstaande moeder. Mama krijgt voortdurend mannen over de vloer
en organiseert feestjes in de living, terwijl Mia op straat in de
problemen geraakt met zowel leeftijdsgenoten als autoriteiten. Ze
wordt van school gegooid en is zowel letterlijk als figuurlijk op
de dool. Het enige dat haar leven nog zin geeft, is haar passie
voor dansen. Tot op een dag haar moeder Connor (Fassbender) mee
naar huis brengt; de man lijkt zich oprecht te interesseren in het
lot van de twee zusjes en kan misschien een wezenlijk verschil
uitmaken in hun opvoeding. Maar of het hier alleen gaat om de
onschuldige ontplooiing van een vader-dochterrelatie is maar de
vraag in dit verhaal waarin de grenzen van schuld en moraliteit
langzaam maar zeker beginnen te vervagen. Met dit aan haar idolen –
de gebroeders Dardenne – herinnerende drama begeeft regisseuse
Andrea Arnold zich na ‘Red Road’ uit 2006 opnieuw op het terrein
tussen naturalistische milieuschets en psychologische thriller en
opnieuw leverde haar dat de Prijs van de Jury op het filmfestival
van Cannes op. Terecht dit keer, want ‘Fish Tank’ is een
aangrijpend, knap in beeld gezet en moreel complex filmpje
geworden.
Vooral de eerste helft is opvallend sterk. Mia doolt door de
straten van Essex, begint hier en daar tegen mensen te schelden en
toont af en toe haar kwetsbaarheid. Het is een beetje spijtig dat
Arnold ervoor heeft gekozen om ‘Fish Tank’ in 4:3 formaat op te
nemen en niet in breedbeeld, want tussen de sociale miserie door
weet ze wel effectief ook de aandacht te vestigen op poëtische
composities en symbolische details, zoals het magere paard dat vast
hangt met een ketting, of – op het einde – de pakkende dans tussen
Mia, haar zusje en haar mama. Het is niet evident om in
naturalistische cinema als dit ook esthetiek binnen te smokkelen,
maar ‘Fish Tank’ is in dat opzicht niet 100% doorgedreven
realistisch en het is deze welkome eigenschap die Arnold
onderscheidt van genregenoten als Mike Leigh of Ken Loach.
De thematiek is dan weer minder origineel. Arnold klaagt er zelf
over dat drama’s over de Britse arbeidersklasse te veel focussen op
de meest negatieve kanten van het minderbedeelde deel van de
maatschappij – alsof alle arbeiders dronkelappen zijn die hun vrouw
slaan, zoals ze het zelf zei. (Zij groeide namelijk óók op in dit
milieu en beleefde er een gelukkige jeugd.) Allemaal goed en wel,
maar ‘Fish Tank’ gaat wel over een meisje dat terecht is gekomen in
een foute omgeving en er alles aan doet om daar weg te geraken. Er
zit – afgezien van het einde, dat overigens lichtjes geforceerd
aanvoelt – bitter weinig hoop, laat staan humor, in de film. Het is
vreemd: Arnold lijkt zich als regisseuse bijzonder goed ontplooid
te hebben, maar ze slaagt er (nog) niet in om een duidelijke
boodschap over te brengen die blijft hangen.
Je merkt dan ook dat de prent in het laatste kwart nogal bergaf
gaat. Anderhalf uur lang slaagt ze erin om een beklemmend sfeertje
op te bouwen dat je helemaal meezuigt in Mia’s leefwereld. Vooral
de scènes tussen Connor en Mia (Hoe hij haar naar bed draagt en
onderstopt! Hoe zij voor hem danst!) knetteren dat het geen naam
heeft en tillen ‘Fish Tank’ zonder moeite naar een hoger niveau.
Dan krijg je echter een scharniermoment in het verhaal en ebt die
spanning langzaam maar zeker weg. Wat je dan krijgt is een nogal
routineuze afwikkeling van de plot, die het duidelijk maakt dat er
hier een vooraf neergepend verhaal wordt verteld, dat weliswaar ook
afgerond moet worden. Mia’s dansauditie tegen het einde van de film
is zonder meer de zwakste scène uit de film; het is te duidelijk
een trucje om netjes naar de ontknoping te kunnen gaan.
Andrea Arnold weet dus niet te boeien van begin tot einde, maar
bezit wel over hopen talent en heeft hier nog geen meesterwerk,
maar al wel een duivels interessante prent gedraaid. In de toekomst
verwacht ik dat ze tot nog meer in staat is, maar hier weet ze al
wel een hele mooie prestatie af te leveren. Vooral Katie Jarvis is
een revelatie als de vuilbekkende puberorkaan Mia, maar ook Michael
Fassbender levert na ‘Hunger’ en ‘Inglourious Basterds’ alweer een
prachtprestatie af. De fenomenale acteurs, in combinatie met
Arnold’s subtiele maar poëtische lens maken van ‘Fish Tank’ veel
meer dan ‘nog maar eens een Brits drama’. De plot – waarover ik
niet te veel kwijt wil – is tot op zekere hoogte erg sterk (ik zeg
het nog maar eens: de scènes tussen Mia en Connor zijn echte
hoogstandjes), maar verwatert naar het einde toe. Al bij al meer
dan genoeg redenen om meteen naar de bioscoop te trekken. Dat
meesterwerk zal wel voor volgende keer zijn.