Momenteel zit Ricky Gervais vooral zijn tijd te verdoen in allerhande Hollywood-prullaria, maar enkele jaren geleden was hij nog een relatief onbekende Britse komiek die wellicht zelf nog niet wist dat hij in 2001 de invloedrijkste mockumentary sinds ‘Spinal Tap’ in elkaar zou prutsen. Maar aldus geschiedde het wel degelijk en vandaag gelden Gervais en spitsbroeder Stephen Merchant dan ook als twee van de grappigste mensen van het moment (lees: aller tijden). Een beetje vreemd misschien als je weet dat hun universum vooral draait rond pijnlijk zelfbedrog, sociale onkunde en de frustratie van een leven dat niet loopt zoals verwacht. Wat dat oplevert is een melancholisch verhaal over de condition humaine dat toevallig in een waanzinnig komische draaimolen is beland.
David Brent (Gervais) is de pompeuze general manager van een dozenfabriek in Slough, een zelfverklaarde homo universalis die nog nooit op reis is geweest en de ultieme boss from hell – het type dat je naam niet weet, maar zich wel beschouwt als je beste vriend en dat van zichzelf ongetwijfeld ontzettend ruimdenkend vindt. De cameraploeg filmt het alledaagse leven op zijn vloer gedurende twee seizoenen en een dubbele kerstspecial, waarbij te allen tijde het credo ‘een lach en een traan’ centraal staat. Hoewel je Brent na verloop van tijd een beetje medelijden begint te gunnen, ligt de grootste kracht van de serie – tevens een niet te onderschatten oorzaak van haar populariteit – bij de onuitgesproken romance tussen de cynische, maar sympathieke Tim en Dawn, de liefde van zijn leven. Zal Tim ooit zijn gevoelens kunnen opbiechten? Zal Dawn de zekerheid bij haar brute verloofde kunnen opgeven voor de man die ze écht lijkt lief te hebben? En hoe loopt het af met David Brent, die alsmaar zieliger lijkt weg te glijden in zijn eigen narcisme?
Net als bij ‘Extras’ leest de korte inhoud meer als een tragedie dan als een komedie, maar het is net in het tragische dat Gervais en Merchant de kracht van het komische gaan zoeken. De fundamentele gebreken van de personages worden in hilarische contexten geplaatst, met uiterst pijnlijke, maar vooral ontzettend grappige gesprekken en situaties tot gevolg. Daarnaast staan dan wel momentjes van pure slapstick, met louter uitzinnige imitaties en belachelijke pakjes als humoristische hoofdmoot. Die twee uitersten worden zodanig door elkaar gehaald – vaak zelfs in dezelfde scène – dat medelijden en lachkrampen elkaar speels afwisselen, tot je ze bijna niet meer uit elkaar kan houden. We zouden het dramedy noemen als dat niet zo’n foeilelijke term was. Feit is dat Gervais en Merchant erin slagen om een heel subtiele menselijkheid als achtergrond voor hun ongein in te bouwen, zodat je niet alleen zappend blijft hangen, maar ook wil blijven kijken om te zien hoe het allemaal afloopt.
Het feit dat je geboeid blijft kijken, is op zich al knap, want het basisverhaaltje heeft op zich zeker niet veel om het lijf. Zullen Tim en Dawn ooit bij elkaar komen en hoe loopt het af met David Brent? Dat zijn de twee centrale vragen die in feite heel de plot samenvatten. Het eerste seizoen is het leven op kantoor, waarin Brent vooral een onuitstaanbare eikel is. Het tweede seizoen toont hem op zijn retour, geeft hem iets meer kwetsbaarheid en voegt enkele nieuwe personages toe in de vorm van overgeplaatste werknemers. En de kerstspecials, tenslotte, spelen zich enkele jaren na seizoen twee af en laat Brent zien op zijn all time low, terwijl Tim en Dawn elkaar voor het eerst sinds de laatste finale weer ontmoeten. Yup, echt shocking klinkt dat allemaal niet, maar de banaliteit en de eentonigheid (die papiersorteermachines!) van het leven op een kantoor in Slough – een saaiere plek konden ze écht niet vinden – worden nog eens benadrukt, in plaats van verdoezeld met misplaatste plotwendingen. Kijk maar eens goed hoe saai het hier is, lijken de makers te zeggen, een mens zou voor minder gedragsstoornissen krijgen.
Hoe zielig en extreem hij ook mag lijken, David Brent is wel zeker een treffend geschetst figuur. Oké, hij houdt een boekje bij de hand met beroemde quotes om ze te gebruiken als ware het zijn eigen woorden, hij is bot, racistisch en bevooroordeeld, én hij is volledig egocentrisch in alles wat hij doet, maar het plaatje klópt wel. De tics, de kleine maniertjes, de korte stiltes, de ongemakkelijke grinnikgeluidjes, Gervais acteert het allemaal heel naturel en nonchalant. Wanneer er dan uiteindelijk een emotionele scène aankomt, is hij eigenlijk nog sterker in het uitbeelden van oprechte wanhoop en vertwijfeling. Kudos, Ricky! Ook de rest van de acteurs doen hun ding ontzettend goed en vooral griezelig echt. Hoewel het grootste deel van de cast bestaat uit kleine, karikaturale, of puur komische rolletjes – leve Gareth, de office creep! – doen ook zij hun personages steevast een klein beetje leven.
‘The Office’ vereist dan wel een speciaal gevoel voor humor, het geeft er heel veel voor in ruil. Mensen die niet opeens een verdacht vliegje in hun oog beginnen te voelen tijdens de finale, hebben geen ziel – wetenschappelijk bewezen. Want hoe grappig de reeks als geheel ook is, de fundering is zonder twijfel in- maar dan ook ìntriest. Het gaat over mensen zonder uitzichten, die niemand hebben buiten zichzelf en vooral op zoek zijn naar een klein beetje genegenheid in een grijze wereld. Hun bitterzoete zoektocht naar affectie wordt dan misschien verteld in een van de grappigste series die ooit het kleine scherm mochten sieren, de scènes die zich echt onder je huid nestelen, zijn meestal veel minder uitbundig.
Dat wil niet zeggen dat de reeks onverdeeld negatief is. Na de eerste kerstspecial mag er dan geen straaltje zon meer te bespeuren zijn, eens het allemaal gedaan is, zien we hier en daar toch enkele mooie lichtbundels naar beneden vallen – groot en klein. De personages hebben zich allang berust in hun roemloze lot, maar misschien zijn zij daar best tevreden mee. ‘The Office’ eindigt voor iedereen erg hoopvol – met een verlegen traan, en een héle grote glimlach. Ruim voldoende, want mensen uit Slough dromen toch niet van extravagante dingen. Hoe klef het ook klinkt, soms is een beetje aandacht van de juiste persoon – of een beetje aandacht tout court – al voldoende om gelukkig te zijn. Zeker in Slough. David Brent mag dan ook van geluk spreken: wij hebben hem allang in ons hart gesloten.
