Ze zijn de ongekroonde koningen van de radioluisterende muziekliefhebbers: Eppo & Ayco. Niet de namen van een stel kwajongens die je terugvindt in Hollandse jeugdboeken, maar twee fijne mensen die met Duyster nu al vijf jaar een devote schare luysteraars aan de radio gekluisterd houden. Een lustrum is een eeuwigheid in het huidige medialandschap, en er mag dus gevierd worden.
Afgelopen maand gaven ze afspraak met een mooi concert van Low in de AB, een compilatie-cd met essentials en het beste uit de Duystersessies ligt nu ongeveer in de winkel. Duyster is dan ook zo’n programma dat meer dan zomaar behang is, en bijna ritueel uitgeluisterd wordt: die laatste uurtjes van de week waar nog eens alles uitgehaald wordt qua intensiteit. Bij het weggeven van tickets voor het Low-concert liet Ayco als ’wedstrijd’ de luisteraars dan ook vertellen wat Duyster voor hen betekent. Tijd om dat eens om te draaien: wat is het programma voor hen?
Eppo Janssen (stelt de playlist op): "Werk hé. (lacht)"
Ayco Duyster (presentator/producer): "Het is een heel gevoelsmatig programma waarin we heel erg op zoek gaan naar sfeer en we krijgen dan ook vaak reacties in die zin. Vandaar dat ik daar naar vroeg: het is het moment van de week waarop het wat rustiger mag, en je merkt dat mensen zich vaak individueel aangesproken voelen door bepaalde nummers. Meer dan bij een alledaags spitsprogramma."
"Voor ons is dat echter anders. Het is werk, zoals Eppo zegt: er zit veel meer ratio achter dan voor de luisteraar, maar het is een programma dat ons zeer na aan het hart ligt."
enola: En aan dat van de luisteraars. De manier waarop bepaalde jongeren het programma beleven doet me wat denken aan de toewijding waarmee mijn generatiegenoten opkeken naar Chantal Pattyn in de tijd dat ze Update (nog het best vergelijkbaar met het huidige Radar) presenteerde.
Duyster: "Ik denk dat je dat inderdaad wat kunt vergelijken omdat je ook bij ons heel wat nieuwe dingen kunt ontdekken. Al is het dan toegespitst op bepaalde stijlen: het is geen magazine zoals Update, dat ging veel breder."
Janssen: "Dat is het leuke aan werken met Ayco: ze is ook echt een muziekliefhebber, niet gewoon een presentator. Iedereen die hier werkt is natuurlijk wel met muziek bezig, maar niet op een journalistieke manier. En dat is Ayco wel, meer dan een Roos Van Acker of Wim Oosterlinck. Vóór ze bij Studio Brussel werkte kocht ze ook al elke week vijf platen en las ze alle boekjes. Haar aanwezigheid in een mannenbastion als de muziekredactie is fijn zo. Daarom kloppen programma’s als Duyster en Radar ook, als je daar een presentator zet die eigenlijk niet in muziek geïnteresseerd is, werkt dat niet."
enola: Hoe is dat tweespan Eppo-Ayco er gekomen? Ontstond dat uit de samenwerking, of kwam de samenwerking er doordat jullie elkaar goed aanvoelden?
Janssen: "Ik ben hier in 1999 begonnen en toen presenteerde Ayco al Metalopolis — of heette het toen al De Bom ? — en voor de rest las zij vooral het nieuws. Toen er stemmen opgingen om een zondagavondprogramma te maken werd de naam van Ayco daaraan gekoppeld. Aanvankelijk was het veel breder bedoeld, maar het evolueerde al snel tot wat het nu is. De eerste programma’s heb ik nog onafhankelijk van Ayco gemaakt. Toen kwam Ayco bij Radar dat ik al samenstelde en zo gingen we nauwer en nauwer samenwerken. Het is eigenlijk heel simpel: het klikt of klikt niet."
enola: Zelf heb ik in 2000 met het idee gespeeld voor een programma dat puur op sfeer gebouwd zou zijn. Jullie gingen in dezelfde periode van start. Hing er iets in de lucht dat een programma als Duyster er wel moèst komen?
Janssen: "Of het aan die periode lag weet ik niet, maar ik denk dat het vooral lag aan bepaalde platen die toen belangrijk zijn geweest in mijn persoonlijke ontwikkeling. Tortoise kende ik natuurlijk wel al vooraf, maar ik ben daar dan nog feller in gerold door het programma. De doorbraak van Sigur Ròs dateert ook uit dezelfde periode: die hoorde ik in de platenwinkel en ik moest die gewoon hebben en draaien. Ik heb die plaat toen ook aan Gerrit Kerremans gegeven, hoofd muzieksamensteller hier, die toen de muziek koos voor de show van Walter Van Beirendonk, en zo is Sigur Ròs ook daar geraakt. Moest dat toen gebeuren of niet? Dat is gewoon heel organisch gegroeid."
Duyster: "Het is niet zo dat we voelden hoe de muziekwind stond en daar op in gingen spelen. In het begin draaiden we ook niet alleen nieuwe platen maar ook veel muziek uit de jaren negentig. We hadden dat programma dus ook al vijf jaar eerder kunnen maken."
Duyster: "Het was een samenloop van omstandigheden. Zondagavond is geen radioavond: dan plant iedereen zich voor de tv of studenten zitten op de trein naar kot. Het is dus niet het moment om radio te maken voor een breed publiek en dat gaf ons vrijheid."
Janssen: "Het is ook niet zo dat Duyster onze muzieksmaak weerspiegelt: ik heb meer punk en stevige rockplaten in mijn collectie zitten denk ik. Het was dus zeker niet dat we dat aanvoelden, het vloeide gewoon voort uit dat tijdstip: mensen die dan luisteren gaan ook actief luisteren. Ik zag ooit een meting waaruit bleek dat Duyster de langste luisterduur heeft: mensen springen niet zomaar even binnen, ze gaan ervoor zitten. Dat vond ik wel een groot compliment."
enola: Eppo, jij zei ooit dat die elektronica er meer insloop naarmate je er zelf meer van leerde kennen. In hoeverre is vijf jaar Duyster het verslag van je hoogst persoonlijke ontdekkingstocht door de muziek?
Janssen: "Dat is het zeker, en absoluut wat betreft elektronica. Ik kende wel Kraftwerk en dergelijke, maar dat is niet het soort elektronica dat wij draaien. Die leerde ik vooral kennen door Arne — Styrofoam — Van Peteghem die toen nog in de platenwinkel werkte waar ik kwam. Hij gaf me dingen om naar te luisteren, en dat moet ook zo in die periode zijn geweest dat we begonnen. Een label als Morr Music is ook met Duyster meegegroeid, zo lijkt het."
"Maar ook op het gebied van singersongwriters is het vaak mijn ontdekkingstocht of zelfs herontdekkingstocht:. zo kan ik soms terug uitkomen bij mensen naar wie ik al jaren niet meer geluisterd heb. Bonny ’Prince’ Billy en de eerste EP’s van Songs:Ohia heb ik trouwens ook in die begintijd leren kennen."
enola: Ondertussen is Duyster een soort kwaliteitslabel geworden, "goedgekeurd door Eppo en Ayco". Ik kan me voorstellen dat platenfirma’s iets meer moeite doen om iets door jullie gedraaid te krijgen dan vroeger.
Duyster: "Het voordeel is dat we zo meer input krijgen. We moeten wel meer neen zeggen, maar daar zijn platenfirma’s schappelijk in: het is niet dat ze hard gaan pushen, ze hebben andere manieren om hun muziek aan de man te brengen."
"Wat we programmeren zijn ook dingen die we echt goed vinden. Er is geen enkel gevoel van verplichting om iets te draaien omdat het zo hoort. Er is veel keuze, veel meer dan wat wij uiteindelijk laten horen."
Janssen: "Voor Radar kun je zo denken: een plaat draaien omdat het functioneel en belangrijk is. Voor Duyster geldt maar één ding: het is goed, het is kwaliteit: dus mag het er in."
"Ik vind het minder moeilijk om tegen Duysterartiesten te zeggen dat iets niet voor de radio is, omdat ik weet dat die gasten wel andere manieren hebben om er te komen. Dat is gemakkelijker dan EMI te moeten zeggen dat we de nieuwe Kylie Minogue niet gaan draaien. Maar als we pakweg Bright Eyes niet hadden gedraaid, dan was die er ook nog wel geraakt. Al kan ik me wel voorstellen dat de aandacht die wij geven helpt. Het kan gebeuren dat als we Efterklang draaien, er wel twintig man meer op die concerten is. Omdat Duyster wel één van de kanalen is waarlangs mensen zich informeren, naast dingen als goddeau of de tijdschriften."
enola: Eppo vertelde hoe Cat Power bewust het interview in de knoei liet lopen, maar zich achteraf onmiddellijk verontschuldigde. Een imagokwestie dus. Is dat niet iets waar wel meer van die nieuwe Duysterartiesten last van hebben? Hangt er soms niet iets te veel pose rond?
Janssen: "Het merendeel van de artiesten neemt een pose aan en dan vind ik die van Devendra Banhart nog wel iets hebben. Ook Will Oldham meent trouwens maar de helft van wat hij doet hoor: als hij in zijn tuinbroek kruipt en zijn baard laat staan, nou…"
"Ik ga ook niet meteen op zoek naar het verhaal achter een plaat als ik iets hoor. Het gebeurt vaak dat ik een plaat programmeer en dat Ayco daar de zondag een heel verhaal bij vertelt waar ik niets van wist. En dan schrik je soms als je die artiesten ontmoet. Josh Haden van Spain bijvoorbeeld."
Duyster: "Die had echt het licht gezien. En effectief: ik had daar nooit bij stilgestaan, maar op plaat zingt hij inderdaad van ’Mary dit’ en ’I’ve seen the light zus’, en dat was dus niet op een romantische manier zoals wij dachten. En ja, er staat een Mariabeeld op de hoes. Hij was helemaal van religie doordrongen, maar die nummers zijn wel geweldig."
enola: Ook andere Duysterartiesten als Low en Iron & Wine zijn erg gelovig. Straks kunnen jullie met een religieus programma beginnen.
Duyster: "En dan is er ook nog Sufjan Stevens, jaja. Ik denk dat het iets typisch is. Dat zijn allemaal mensen die uit gemeenschappen komen die heel erg open staan voor traditionele muziek. Noem het kampvuurliedjes, maar dan net de andere kant van kleverig en dat kan net heel pakkend zijn. En gevoelens van passie en verliefdheid kent iedereen, of dat dan vanuit religieuze gevoelens komt of niet maakt mij niet uit."
enola: Het grappige is dat al die wereldwijze hippe jongens en meisjes nu vaak naar diepgelovige, oertraditionele country zitten te luisteren. Maar dat mag dan omdat het americana heet.
Janssen: "Ja, dat draait en keert maar. Het is niet aan ons om te bepalen wat hip is of niet. Een voorbeeldje: Joanna Newsom vond ik aanvankelijk verschrikkelijk toen dat voor het eerst opstond. ’Moet ik dat nu goed vinden?’, vroeg ik me af. Maar uiteindelijk zie je dat het nu de NME haalt. Dat hebben wij niet gehypet. Net zoals Antony. Als ze mij vijf jaar geleden hadden gezegd dat ik zou luisteren naar pianoballads van een homo die er af en toe wat naast zingt, had ik je ook niet geloofd."
enola: Vijf jaar is lang voor een radioprogramma, gaven jullie zelf al toe. Hoe lang kan Duyster nog mee?
Janssen: "Ik vermoed dat het nog lang kan door gaan. Ook omdat we toch ook de muzikale evoluties volgen, want er gebeurt nog altijd heel veel interessants binnen die marge waar wij onze muziek uit halen. En ik maak het ook heel graag. Als ik ziek ben, heb ik het er moeilijk mee, maar anders doe ik het echt graag. Soms kijk ik uit naar de vrijdagochtend omdat ik weet dat ik dan door de nieuwe platen kan gaan."
Duyster: "In die vijf jaar is er relatief weinig veranderd aan de structuur van het programma, heb ik al gemerkt. Er is een soort vertrouwdheid waar mensen heel erg aan vasthouden. Neem nu de beginjingle, die heb ik hoogstens een keertje aangepast dat ze korter en beter zat, maar ze is nooit veranderd. Je voelt dat zoiets klopt."
enola: Om te besluiten: wat gaan de tachtigjarige Eppo of Ayco zich herinneren van hun Duyster-jaren?
Janssen: "Het leukste zijn de reacties van mensen die niet in onze soort muziek thuis zijn en ons ontdekken. ’Waar ben ik nu in terechtgekomen?’, vragen ze zich dan af: ’bestaat dit ook?’."
Duyster: "Dat is het toffe aan Duyster: aan de ene kant kunnen we de muziekliefhebber aanspreken, maar we proberen het aan de andere kant ook niet hermetisch te brengen. Het is niet alleen bedoeld voor die kleine community die die nieuwe dingen sowieso wel ontdekt, maar ook voor mensen die gewoon wat rust opzoeken. Of toevallig in de auto al zappend bij ons terechtkomen en aangenaam verrast worden. Ik merk dat ook mijn ouders graag luisteren en niet alleen maar omdat het hun dochter is."
enola: Die zijn al lang blij dat ze niet meer naar Metalopolis moeten luisteren.
Duyster: "Jaja. (lacht) Pas op: mijn vader die luisterde hoor."
Janssen: "Als mijn nonkel luistert, dan krijg ik ook reacties als ’dat is Bob Dylan’, wat je daar draaide. En dat vind ik wel leuk, dat ook zo’n mensen er iets in vinden."
De Duystercd ligt ongeveer nu in de winkel en is uit op PiaS
