De naam Vjenceslav Richter doet niet onmiddellijk een belletje rinkelen bij Belgische kunstenaars- of architectuurliefhebbers. Nochtans was deze architect enkele decennia de meest vooraanstaande architect van wat tussen 1945 en eind jaren tachtig de Republiek Joegoslavië heette. Bozar zoemt nu tijdens een overzichtstentoonstelling in op filosofie, concept, werkmethode en nalatenschap van deze architect uit vervlogen tijden.
In zekere zin is de tentoonstelling tegelijkertijd goed getimed en broodnodig. Hoogst noodzakelijk omdat er van het werk van de architect eigenlijk niet zo gigantisch veel meer overschiet. Om materiaal terug te vinden, dient men al bij specialisten te rade te gaan. Goed getimed omdat de expo past in het Voorzitterschap van Kroatië van de Europese Raad. Bozar wijdt geregeld tentoonstellingen aan specifieke aspecten die verbonden zijn met het Voorzitterschap, en Kroatië beschouwt Richter als één van hun architecten.
Curatoren Francelle Cane, Vesna Mestric en Iwan Strauwen konden bogen op behoorlijk wat researchwerk dat rond de figuur van Vjenceslav Richter (1917-2002) gedaan werd. De architect werd actief in de jaren veertig en bleef dat tot eind jaren negentig. Zijn filosofie uit zich voornamelijk via een aantal experimenten. Het mag geen verwondering wekken dat lang niet alle projecten van zijn hand ook uitgevoerd werden.
Nochtans schiep hij in die tijdspanne een behoorlijk aantal opmerkelijke bouwkundige projecten evenals een aantal kunstwerken, dit alles in combinatie met paviljoenen en artistieke installaties. Alleen jammer dat er nog maar zo weinig van overeind staan. Het antwoord waarom dit zo is schuilt in het filosofische concept dat Richter aankleefde.
Als architect was Richter een onvoorwaardelijke aanhanger van het synthurbanisme. Vanaf 1954 probeerde Richter in het samengebrachte Joegoslavië een soort synthetische stedenbouw ingang te doen vinden. Dit concept sloot wonderwel aan bij een aantal andere communistische principes van het Joegoslavische maatschappijbestel, geen wonder dat Richter snel de meest voorname architect in de Volksrepubliek werd.
Bedoeling van Richter was een stad zo op te vatten dat de afstanden voor de maatschappelijke beleving kort waren, de reistijden ingekort werden en de voorzieningen gemakkelijk bereikbaar. Architectonisch gezien uitte dit zich in het systematisch herhalen van kleine eenheden. De expo zoemt sterk in op de voorbereidingsfase van de tekeningen van Richter. Er wordt aangetoond hoe geometrische concepten terugkomen in de ontwerpen, hoe er met lijnen en ruimte gewerkt wordt, hoe ontwerpen ontstaan. Een behoorlijk aantal van deze ontwerpen werd echter nooit gerealiseerd. Financiële problemen, materialenproblemen, veranderende kijk. Alles speelde mee.
Geen wonder dat Richter de wereld letterlijk als een soort paviljoen zag, als een tijdelijk bouwwerk dat meedraait in een grote openluchttentoonstelling en daarna weer afgebroken wordt. Daar kan ook de band met België gevonden worden. Richter was namelijk de titularis van de winnende inzending voor de bijdrage van Joegoslavië op de Expo 58 in Brussel. Maar ook hier werd het oorspronkelijke concept, een ode aan de ruimtevaart in de vorm van een bouwwerk met spits die naar de hemel reikt, toch weer uiteindelijk omgezet naar iets dat meer op de aarde thuishoorde.
Het is duidelijk dat Richter tegenwoordig meer gebruikt wordt als referentiekader en als reflectie voor historische en culturele modellen.
Door een toegankelijke tentoonstelling aan te bieden, vol met objecten die uit diverse voorbereidingsfases bestaan, laten de curatoren duidelijk verstaan dat de invloed van Richter nog steeds bestaande is, zelfs al staan er nog maar relatief weinig van diens bouwwerken recht.
The world as a pavilion. Vjenceslav Richter loopt nog tot 19 april 2020 in Bozar Brussel.
