Moeders. Wat zou de literatuur zonder zijn? Tom Lanoye schreef over de zijne het beklemmende Sprakeloos, in Eva Khatchadourina’s We Need To Talk About Kevin wordt verhaald hoe een moeder moet omgaan met de gruwelen die haar zoon pleegde, en met Portnoy`s Complaint (Philip Roth) krijgt onder meer de stereotiepe Joodse moeder haar forum. En zo zijn er nog tal van voorbeelden te vinden, het ene al wat scherper of net liefdevoller dan het andere. Ook Ocean Vuong, de nieuwe rijzende ster aan het Amerikaanse literaire firmament, draagt zijn steentje bij met een eerlijk, liefdevol maar soms ook bijzonder hard portret.
Ocean Vuong (né Vương Quốc Vinh) werd in 1988 geboren in Ho Chi Minh City en ontvluchtte als tweejarige het land samen met zijn ouders nadat bleek dat zijn moeder illegaal werkte in een schoonheidssalon. Als dochter van een gemengd koppel, haar moeder was Vietnamese en haar vader een Amerikaanse soldaat (die haar na de val van Saigon niet meer kon bereiken), was het naoorlogse Vietnam een harde plek om te leven. Kinderen van gemengde afkomst kregen te maken met discriminatie in Vietnam terwijl de VS allerlei adoptieacties opzette waarbij de kinderen in Amerikaanse pleeggezinnen zouden terechtkomen. In de hoop dat haar drie dochters enige overlevingskansen zouden hebben zonder voorgoed van elkaar gescheiden te worden, bracht hun moeder hen onder in drie verschillende weeshuizen. De kinderen zouden elkaar terugvinden als late tieners.
Na een vlucht naar de Filipijnen, startte het Leger des Heils de procedure op voor een overtocht van de hele familie naar de VS, waar ze na acht lange maanden heen konden. Ze belandden in Hartford Connecticut alwaar Vuongs vader al vroeg uit het plaatje verdween, terwijl zijn grootvader — inmiddels hertrouwd met een meisje uit de VS — in Florida woonde maar wel contact met de familie zocht. Het was daar dat zijn moeder in een nagelsalon werkte en besloot haar zoon Ocean te noemen (een lichte suggestie van een klant omdat ze de eerst gekozen naam voor hem — Beach — uitsprak als Bitch). Veel van die familiegeschiedenis alsook het ontbreken van een vader(figuur) vond zijn weerslag in zijn derde dichtbundel Night Sky With Exit Wounds (2016) die hem als auteur onder de aandacht bracht. In zijn romandebuut Op aarde schitteren we even grijpt hij opnieuw terug naar zijn familiegeschiedenis, al staat ditmaal vooral zijn moeder en zijn eigen coming of age-verhaal centraal.
Bedoeld als een lange brief voor een zo goed als analfabete moeder, windt Vuong er geen doekjes om. Reeds in de eerste pagina`s duiken de trauma`s op van een moeder die als kind een oorlog meemaakte en als zich als alleenstaande ouder soms machteloos voelt. Deze frustraties werkt ze fysiek uit op haar kind. Het zijn harde woorden om te lezen maar het is niet alleen de dichter die het verteerbaar maakt maar ook de zoon die achter alles de liefde van de moeder voor haar kind (h)erkent. Het zijn impressies en indrukken waarmee het leven geschetst wordt van drie generaties, een jongen, zijn moeder en grootmoeder. Elk met hun trauma`s en vragen terwijl ze pogen ondanks de armoede, het onbegrip en (sluimerend) racisme hun plek te vinden in de nieuwe wereld waar ze terechtgekomen zijn.
Begrip lijkt alles te zijn voor Vuong. Zelfs het racisme wordt geplaatst, met een enkele term `beschadigde Amerikaanse vaders` wordt een heel leven getekend waarbij het ieder voor zich lijkt te zijn en er altijd wel iemand is die net die ene trede onder jou staat, waar je naar kan schoppen zoals naar jou geschopt wordt. Trauma`s vertalen zich in geweld en daarbij horende spijt. Ook Vuongs moeder lijkt met haar gevoelens geen blijf te weten. De haast anekdotische manier waarop hij vertelt over de mishandelingen door zijn moeder maar ook haar onmacht, snijden door merg en been. Hier is geen woede aan het woord maar een berustende aanvaarding, een mededogen dat verder kan kijken dan de eigen geleden pijn en geweld niet met geweld — verbaal of fysiek — wenst te beantwoorden.
Meer dan eens neemt hier de dichter het over en krijgen de beschrijvingen een poëtische invulling die ze net daardoor nog harder afschilderen dan een kille beschrijving zou kunnen. Maar hier dreigt ook een soort verveling of ergernis te ontstaan alsof de woorden en beschrijvingen op zichzelf kunnen blijven staan en een verhaal op welke manier dan ook niet relevant is. Het is een beginnersfout die Vuong tijdig weet recht te trekken door het verhaal ademruimte te geven en niet te laten verstikken door de woorden zelf. Zijn liefdesverhaal, vakkundig verpakt binnen een coming-of-age, krijgt hierdoor ook de plek die het verdient. Want ook wie geen homoseksuele tiener van Vietnamese komaf in een arme streek is, zal zich kunnen herkennen in het aftasten en zoeken naar een eigen stem.
Eens de scene gezet is en het soms moeizame leven met een in het verleden levende grootmoeder en laaggeletterde, taalarme moeder getekend is, neemt het verhaal een nieuwe wending waarbij de intussen veertienjarige verteller zijn eigen seksualiteit ontdekt, alsook wie de eerste grote liefde van zijn leven zal zijn; de op en top Amerikaanse Trevor. Beiden werken als jobstudent op een tabaksplantage; deels om wat bij te verdienen en deels om hun huis te ontvluchten. In het geval van Trevor de caravan die hij met zijn alcoholische vader deelt; een vader die het vertrek (de vlucht) van zijn vrouw nooit ten volle heeft kunnen verwerken en beseft dat zijn eigen zoon hem minacht om wat hij geworden is. Maar terwijl de verteller er dankzij zijn talenten en het geloof van enkele leerkrachten zal weten te ontsnappen aan zijn lot, is voor Trevor de toekomst al uitgestippeld en die is niet fraai.
Op aarde schitteren we even is door Ocean Vuong opgevat als een brief aan zijn moeder, de vrouw die het Engels, noch de woorden voldoende machtig is om het te begrijpen. Het maakt het boek aangrijpend, maar meer nog omdat Vuong nauwelijks verhuld over zijn eigen leven schrijft, een leven aan de zijkant waar kleur maar een van de vele factoren is die iemand maakt tot wat Hillary Clinton (zoals zovelen onwetend vanuit hun gepriviligeerde levens) `deplorables` noemt. Het is een portret geschreven door een migrant over een wereld die in de literatuur weinig aan bod komt, zeker met zoveel liefde en begrip maar ook eerlijkheid en rauwheid. Geregeld komt de dichter nog om de hoek loeren, het werkt de ene keer beter dan de andere, maar zeker is dat Vuong kan schrijven. Vooralsnog kon hij putten uit zijn eigen leven maar de roman verraadt een schrijverschap dat verder kan kijken dan het autobiografische en een universele menselijkheid aanboort.
