De bandnaam, albumtitel, hoes en enkele songtitels wijzen allemaal in dezelfde richting: hier gaat de kosmos verkend worden. Dit nieuwe kwartet van de Canadese drummer Franklin Kiermyer is niet beschroomd om z’n grootste invloed expliciet kenbaar te maken, omdat de missie nog belangrijker is dan die invloeden: verheffing en extase.
Het klassieke John Coltrane Quartet. Voilà, de woorden zijn eruit. Scatter The Atoms That Remain heeft zo’n sterke verwantschap met de legendarische band die tussen 1962 en 1965 de jazz voor altijd veranderde, dat je bij een halve beluistering zou kunnen denken dat je naar de voorvaderen aan het luisteren bent. Op zich is dat niet nieuw in het geval van Kiermyer, die vanuit Montreal in New York belandde en zich altijd al aangetrokken voelde tot de spirituele flank van de jazz, en later de daad bij het woord zou voegen door de muziek meer dan een decennium lang opzij te schuiven om zich te wijden aan het Tibetaanse boeddhisme. In 1994 maakte hij bovendien al Solomon’s Daughter, een gelauwerd album met pianist John Esposito, bassist Drew Gress en saxofonist Pharoah Sanders, die een paar jaar aan de zijde stond van Coltrane.
Dot Time Records, dat het album uit 1994 onlangs heruitbracht, staat nu ook in voor Exultation, waarop Kiermyer wordt bijgestaan door muzikanten die hier geen belletje deden rinkelen, maar moeiteloos een geheel vormen dat behoorlijk wat indruk maakt. Terwijl wervelwind Kiermyer met bassist Otto Gardner regelmatig een turbulente stuwing ontketent, zijn het de twee jonge kerels die al net zo opvallen. Pianist Davis Whitfield is amper vijfentwintig, een jaartje jonger dan McCoy Tyner toen A Love Supreme opgenomen werd, maar nu al een veelzijdig muzikant die de inspiratie voldoende kan ombuigen in een eigen sound. Van de vier muzikanten van het originele Quartet blijft Tyner misschien degene wiens invloed het minst direct waar te nemen was en is. Dat is heel anders bij saxofonist Jovan Alexandre, die zowel op tenor- als sopraansax soms waanzinnig dicht tegen het geluid van Coltrane zit. Hij zit hier ook verankerd in die modale expressie met een relatief harde, intense toon en in dat hoge register die kenmerkende overblowing.
Al die dingen bij elkaar opgeteld zorgen in de beste momenten daadwerkelijk voor interactie met een onstuitbare drive, zoals in opener “Transformation”, dat in het verlengde ligt van “Resolution” uit A Love Supreme, met Kiermyer die de boel oppookt met veel energie, net iets minder sterk verankerd in de traditie dan Elvin Jones en met een sterkere nadruk op de toms (terwijl Jones’ spel regelmatig als een ruisende waas de muziek overspande). Hier scheert Alexandre al langs extatische uithoeken met een dik aangezette spirituele toets. Het is een modus operandi die ook terugkeert in andere kloeke stukken als “Between Two Suns” en “The First Bardo”, die gaan voor het Grote Gebaar. Minstens even straf: het met exotische percussie op gang gebrachte en een trance opwekkende “Vishvarupa” (de titel zegt voldoende over de inspiratie), waarin Alexandre excelleert op sopraansax.
Het is echter niet enkel een band van lange bewegingen en verheffing, want tijdens het ontbeende “Processional” zet Kiermyer even een stap opzij en mag Whitfield solo afronden. “You Say It’s So” heeft niet zozeer het klassieke Quartet als referentiepunt, maar Coltrane’s Atlantic-platen als Coltrane Plays The Blues of Coltrane’s Sound. Het kwartet speelt ook twee opvallende korte stukken, waarvan het bruisende titelnummer wordt bepaald door het ivoorgedartel van Whitfield en “The Promised Land” een meer contemplatieve zone opzoekt. Uitsmijter is het indrukwekkende “Maratika”, een intense groepsperformance die Alexandre aanspoort tot pure extase via intens emotionele kreten. Hier wordt duidelijk meer dan zomaar muziek geambiëerd. Dit is een rite, een woelige meditatie, een poging om aardse beslommeringen te overstijgen middels een expansieve, steeds vrijer om zich heen grijpende natuurkracht. Heel wat anders dan het halfzachte, met exotisch vernis versierde gewauwel dat dezer dagen als spirituele jazz verkocht wordt. Het is een straf uitroepteken achter een album dat z’n overduidelijke wortels aanvult met een onstuitbare drang naar onbaatzuchtigheid en bevrijding die in z’n beste momenten ronduit indrukwekkend klinkt.
Scatter The Atoms That Remain speelt dinsdag 23 april in de Hnita Jazz Club.