S.M.A.K. pakt uit met de eerste solotentoonstelling van Gerhard Richter in België sinds 1976. Gerhard Richter wordt beschouwd als een van de belangrijkste nog levende kunstenaars en is een van de naoorlogse vernieuwers van de schilderkunst. Zijn werk is als een bouwsteen voor de kunstgeschiedenis van de tweede helft van de twintigste eeuw en het begin van de eenentwintigste eeuw.
Gerhard Richter is een in 1932 in Dresden geboren Duitse kunstenaar die aanvankelijk sterk door het sociaal realisme werd beïnvloed. Kunst ten dienste van het communisme. In 1961 verhuisde hij naar Düsseldorf in West-Duitsland en kwam hij in contact met kunstenaars die figuratief schilderden tijdens de opkomst van de Amerikaanse pop art, hij kwam terecht in een omgeving waarin hij vrij kon denken. Richter vertegenwoordigde Duitsland op de 36ste Biënnale van Venetië in 1972 en hield retrospectieve tentoonstellingen in talrijke topmusea over de hele wereld. Gerhard Richter / Over schilderen wordt georganiseerd ter gelegenheid van de kunstenaars 85ste verjaardag en is een geactualiseerde presentatie van een tentoonstelling in het Kunstmuseum in Bonn.
De tentoonstelling volgt een chronologisch parcours. Rond zijn eerste werk in glas, “4 Ruiten” (1967), worden zijn beginwerken uit de jaren zestig en zeventig gepresenteerd. Rond “7 Ruiten (Kaartenhuis)” (2013) zijn acht nooit getoonde werken uit 2017, samen met werken van de laatste veertien jaar, gegroepeerd. Richter heeft reeds van in zijn beginperiode zijn werk gebruikt als een structuur om nieuw werk te kunnen creëren; elk nieuw werk is een nieuwe beeldende oplossing die voortvloeide uit een bestaand werk, dat wordt met de tentoonstelling duidelijk.
“Over Schilderen” kan op twee manieren geïnterpreteerd worden: het kan gaan over de inhoud van schilderen, maar ook letterlijk over het feit dat een schilderij de ene laag verf over de andere is. Het oeuvre van Richter roept in de eerste plaats veel vragen op en verwerpt de tendens om in een hokje gestoken te worden. Zo is bijvoorbeeld nog niet duidelijk welke plaats zijn werken innemen in het spanningsveld tussen abstractie en figuratie, toeschouwers breken zich het hoofd hierover. Ook is niet duidelijk of Richter fundamentele vragen over de schilderkunst behandelt of eerder meedenkt met een conceptuele kunst waar het beeld voorwerp van reflectie is.
In 1960 en 1970 maakte Richter reeksen van schilderijen waarin hij gordijnen en vensters als uitgangspunt nam, de kunstenaar ging in deze periode in op structurele vragen over het beeld. Zijn gordijnschilderijen breken met de onthullende realiteit van de figuratieve kunst en geven veeleer de grens aan tussen twee realiteiten buiten het schilderij: de wereld van de kunstenaar en de objectwereld. Richter gaat in zowel zijn gordijn- als vensterschilderijen op zoek naar een nieuw begrip, naar een overgangszone waarin het autonome beeld en zijn projectie samenkomen zonder dat een van beide prioritair wordt. Ondanks de schilderijen van Richter fotorealistisch ogen, zijn deze niet gemaakt om de werkelijkheid in beeld te brengen.
Het werk “7 Ruiten (Kaartenhuis)” is als een toverspiegel: de zeven glasplaten weerspiegelen en weerkaatsen de andere werken, in de omliggende ruimte. Reflecteren kan dubbelzinnig worden opgevat: terugkaatsen of erover nadenken. “Kan een schilderij verschijnen als dat wat het is?” Volgens Richter kan elk ‘beeld’ steeds geïnterpreteerd worden vanuit twee invalshoeken: je analyseert het als afzonderlijk werk of je focust op de samenhang met het geheel, op de functie binnen het oeuvre. “Strip” (2013) is een reeks samengesteld uit digitaal herberekende fragmenten van een bestaand schilderij die de kunstenaar printte en opnieuw combineerde. Deze recente werken tonen Richters artistieke toepassingen op de nieuwste beeldtechnologieën en weerspiegelen de technologische vooruitgang sinds de jaren zestig tot vandaag. De acht nieuwe werken uit 2017 werden geschilderd op canvassen met verschillende afmetingen en zijn in gedetailleerde kleurlagen ‘geboetseerd’.
Het schilderij “Omgeslagen blad” (1965) hangt er op het eerste zicht maar wat verloren bij in een donker hoekje, in een kleine tussenruimte, vlak naast de deur. Toch geeft ook dit werk, zelfs in afzondering, een sterke aanzet tot reflectie over schilderkunst. Misschien is net die afzondering een reden om het werk binnen het geheel te gaan bekijken. Richter is alleszins sterk in paradoxen en de tentoonstelling ondersteunt dat gegeven.
Artistiek directeur Philippe Van Cauteren riep in “Van Gils & Gasten” massaal op om de tentoonstelling te bezoeken, maar Gerhard Richter / Over Schilderen is daarom niet bedoeld als een gezellige uitstap met de familie. De tentoonstelling overstijgt het hokjesdenken en Richter focust zich op fundamentele vragen over wat een beeld, een schilderij of een foto is. De toeschouwer wordt van begin tot einde meegezogen in een diepgaande en veelzijdige reflectie. Gerhard Richter / Over Schilderen is een unieke en eenmalige gelegenheid.
Gerhard Richter / Over Schilderen loopt nog tot 18 februari 2018 in S.M.A.K., Gent.
