Door vele kunstkenners wordt Theo van Doesburg beschouwd als het prototype van de avant-gardist. Zijn naam blijft verbonden met het tijdschrift en de kunststroming De Stijl. Dat van Doesburgs persoonlijke evolutie veel dieper ging dan een evolutie binnen deze stroming, bewijst Bozar met een overzichtstentoonstelling rond de kunstenaar en diens avant-gardistische erfenis.
Theo van Doesburg had een kort maar zeer invloedrijk leven. Zijn naam blijft inderdaad voornamelijk voortbestaan als een van de grondleggers van De Stijl. Dit is een bekende richting uit de kunstgeschiedenis die ook weleens de naam Nieuwe Beelding meekrijgt. Binnen De Stijl was ook een zekere Piet Mondriaan actief. Dit was meteen de grootste tegenslag in het leven en werk van Theo van Doesburg: Mondriaan werd, veel meer dan van Doesburg, de belichaming van de nieuwe richting. Van Doesburg verdween – onterecht – naar de achtergrond.
Het doel van de expo is het opentrekken van dit stereotiepe beeld. De expo toont in verschillende zalen de diversiteit in het leven en werk van de kunstenaar. Aantonen wat de raakvlakken zijn tussen zijn schilderkunst en technologie, is het onderliggende doel.
Niemand kan echter voorbijgaan aan de verbondenheid met De Stijl. In een soort introductie wordt heel duidelijk uitgelegd hoe van Doesburg van 1917 tot 1922 leefde op het ritme van De Stijl. Hij was redacteur van het gelijknamige tijdschrift en vond een nieuwe typografie uit om de stroming te ondersteunen. De expo toont aan hoe van Doesburg het primaire kleurenpalet van geel, rood en blauw ingang deed vinden, ondersteund door de kleuren wit, grijs en zwart.
De expo onthult dat De Stijl zich ook manifesteerde in architectuur en meubelkunst. Bijzonder boeiend hierbij is het verband tussen van Doesburg en de gekleurde meubelstukken van bijvoorbeeld Gerrit Rietveld.
Echt innoverend wordt het echter pas wanneer het werk van de kunstenaar rond 1920 – kortstondig – onder invloed komt van de Dada-beweging. Dada ontstond in 1916 in Zurich en telde onder meer Hans Arp, Tristan Tzara en Man Ray onder haar aanhangers. Bij van Doesburg zie je de invloed hiervan in de introductie van audiovisuele elementen: film, gesproken teksten, beweging.
Vervolgens komt ook de Duitse periode in het leven van de kunstenaar aan bod. Berlijn is na het einde van de Eerste Wereldoorlog een experimenteel kunstlaboratorium en van Doesburg zoekt er met genoegen een plaatsje. Op dat moment is hij een voorloper bij het uitbreiden van De Stijl tot andere -ismen. Hij laat een duidelijke invloed gelden binnen het Bauhaus en onderhoudt contacten met futuristen en constructivisten. Pas op dit moment in de expo wordt duidelijk hoe universeel van Doesburgs ingesteldheid is. Hij schuwde nooit het experiment en zocht altijd verder naar de kunstvorm die het dichtst bij de realiteit aansloot. In die zin was hij inderdaad een echte avant-gardist.
Doorheen de tentoonstelling blijft het echter moeilijk om de mens van Doesburg achter de vernieuwende kunstenaar te vatten. De laatste levensfase die behandeld wordt in de expo, is hier een sprekend voorbeeld van: van Doesburgs overgang naar de Art Concret wordt niet echt geduid. Het beeld van een rusteloze avant-gardist overschaduwt de onmiskenbare en te vaak miskende invloed op een hele generatie kunstenaars.
Theo van Doesburg. Een nieuwe kijk op leven, kunst en technologieloopt nog tot 29 mei 2016 in Bozar te Brussel
