De naam van de Belgische Lili Dujourie rolt al een tijdje niet meer zo vlot over Vlaanderens lippen: abstractie moet vandaag vaak het hoofd buigen voor figuratieve verhalen van Michaël Borremans of Luc Tuymans. Nochtans schemeren in haar rijke oeuvre onterecht vergeten parels, die dit najaar in het Gentse S.M.A.K. gelukkig de kans krijgen om ons te heroveren.
Voor de toeschouwer die nog een korte introductie behoeft, biedt de middenzaal van de expositie soelaas. Daar schitteren Dujouries befaamde ‘fluweelsculpturen’ uit de jaren 1980. Grote installaties, opgebouwd uit fluwelen draperieën in de meest ongelooflijke poses en constructies trachten zich er flamboyant van de muren los te dansen. In werken als “Caresse l’horizon de la nuit” of “Places devoted to the night/Remote from tumults and from noise” contrasteert de poëtische stilte van die titels met de losbandigheid die het beeld zelf uitschreeuwt. Alsof de devote stoffen uit een paneel van Jan Van Eyck revolteren en transformeren tot een carnavalesk portret van James Ensor. En hoewel de stoffen kunstwerken zich letterlijk in onmogelijke bochten wringen, lijken het uiteindelijk toch de kunstenaar en de toeschouwer die zich figuurlijk moeten plooien naar de wensen van het werk.
Desondanks functioneert die middenzaal niet als werkelijke inleiding. Wie de verkeerde trap neemt, en zich eveneens tegoed doet aan het infoboekje, loopt al gauw van hot naar her. Even lijken de werken in de expositie zich mooi en recht evenredig met het boekje te ontvouwen, maar vanaf de derde zaal ontspoort alle logica. Zo zit er voor de ondertussen hevig gefrustreerde bezoeker niets anders op dan zélf de beschrijvingen te linken aan de juiste werken, en dat is niet altijd even makkelijk. Anderzijds leert het je wel kijken, maar we betwijfelen of dit werkelijk een educatief neveneffect is dat de curatoren en opbouwers van Plooien in de tijd altijd al voor ogen hadden.
Laat die chaotische communicatie echter geen pretbederver zijn. Het oeuvre van Lili Dujourie is op zichzelf sterk genoeg om het publiek van een onderhoudende inhoud te voorzien. Prikkelende thema’s als feminisme, de Westerse kunstgeschiedenis of de tactiliteit drijven continu naar de oppervlakte, om vervolgens weer onder de radar te verdwijnen. Niettemin lijkt het onbestemde verlangen een onmiskenbare rode draad. Al in het vroege “Zonder titel” uit 1967 en 1969 verhullen enkele vierkante staalplaten van één op één meter respectievelijk de vloer en de muur – bij de muur valt nog een tikje blauw te onderscheiden. Toch verlangen we naar dat wat er zich achter de platen bevindt; het is de ongekende, maar veelbelovende andere kant die de mens zo graag wil leren kennen. In de video “Sonnet” loopt Dujourie te ijsberen voor een groot raam, waar ze af en toe diep peinzend uit staart: ze is de vleesgeworden “Sehnsucht”. Ten slotte reiken ook de dia’s uit “Oostende”, met hun eindeloze zonsondergangen aan zee, alle nodige middelen voor een melancholisch en onbepaald verlangen aan.
Maar leidt al dat verlangen wel tot iets? Het infoboekje verklaart: “Het stof verhult niets.” En ook in de video “Effen spiegel van een stille stroom” uit 1976 speelt Dujourie via een ingewikkelde constructie van ruimtes en spiegels met de idee dat het kunstwerk niets meer is dan Jean Baudrillards ‘simulacrum’: het kunstwerk verwijst finaal enkel naar zichzelf. Het is dit zelfreferentiële karakter waarin Dujourie uitblinkt. Zo filosofeert ze ook in het campagnebeeld van de expositie, de foto “Zonder titel (rood naakt)” uit 1983, als geen ander over de oorsprong, de geschiedenis en de toekomstvragen van de kunst.
Al die ideeën en materialen bestaan vreemd genoeg harmonieus naast elkaar in Lili Dujouries oeuvre. Zo kan de bezoeker van Plooien in de tijd als het ware zijn eigen expositie destilleren. Een beetje informatie over de invloed van de Westerse kunstgeschiedenis en filosofie op het oeuvre van Dujourie zou echter niet misplaatst zijn, Zo zou ook de meest onervaren bezoeker een mooie weg weten te varen door haar allesbehalve rimpelloze, maar oh zo fascinerende wateren.
Lili Dujourie. Plooien in de tijd loopt nog tot 11 oktober 2015 in het S.M.A.K., Gent. In Mu.ZEE, Oostende loopt in samenwerking met het S.M.A.K. het andere deel van deze tentoonstelling, nog tot 4 oktober 2015.
