Je wil Montaignes Essays lezen, maar die dikke turf thuis op het nachtkastje laten liggen? Dan is Over vriendschap een handige oplossing. Het boekje bevat een uitgelezen selectie van zes essays in zakformaat, en vormt een prettig initiërende lectuur in deze tijdloze zelfbespiegelingen.
Voor wie de “Kleine Klassieken” van uitgeverij Boom nog niet kent, valt er veel te ontdekken. Niet alleen werken het koddige formaat en de mooie uitwerking bijzonder aanstekelijk, het is vooral de tekstkeuze die iedereen met een interesse in filosofie zal aanspreken. Sinds 2009 zijn er al een 21-tal boekjes verschenen, met een groot spectrum aan auteurs. De Oudheid is uiteraard vertegenwoordigd met onder andere Epictetus en Seneca, alsook het verlichtingsdenken van Locke en Kant, gevolgd door de grote negentiende-eeuwse filosofen Hegel en Schopenhauer om via Kierkegaard en Nietzsche in de twintigste eeuw te belanden. Deze is het ruimst voorzien door vanaf het fin de siècle van Freud en Wittgenstein, via Heidegger over Sartre en Bergson, bij hedendaagse filosofen als Sloterdijk en Zizek uit te komen. Een van de allereerste boekjes in deze reeks was echter een selectie uit de Essays van de Renaissance-denker Michel de Montaigne. De zes opgenomen essays werden uit de in 1993 bij uitgeverij Boom verschenen verzamelde Essays geplukt, nog in de vertaling van Frank de Graaff. De meer bekende en tegenwoordig gebruikte vertaling is die van Hans van Pinxteren voor uitgeverij Athenaeum.
Het gebeurt regelmatig dat er selecties van Montaignes essays verschijnen onder een overkoepelend thema. Dit bewijst dat de erg op de praxis gerichte denktrant van deze humanistische Fransman nog steeds erg aanspreekt. Maar wie was deze auteur? Levend in de zestiende eeuw en jurist van opleiding, trok Montaigne zich na een korte carrière uit het openbare leven terug om zich in echte Renaissance-traditie aan de studie van klassieke teksten te wijden. De dood van zijn unieke vriend Etienne de La Boétie zou hem ertoe hebben aangezet om te beginnen schrijven. Mogelijk speelde de ledigheid van zijn dagen en de nefaste invloed daarvan op het gemoed ook een rol in het beginnen onderzoeken van zijn eigen subject. In feite zijn de 107 essays die over een periode van 20 jaar ontstonden, een grote poging om zichzelf te verhelderen. Hierin schuilt de enorme moderniteit van de Essays als geheel.
Montaigne deed scherpzinnige observaties, vaak van triviale zaken, maar vanuit een enorm rijke innerlijke wereld. Hij zag het menselijk bestaan als zijnde onderhevig aan voortdurende verandering. Het leren leven met deze wisselende natuur is een betere keuze dan zich halsstarrig vastklampen aan intellectuele abstracties en onhoudbare leefregels. De teksten over zowat alle onderwerpen zijn dus sterk ethisch georiënteerd. Uiteraard komt het aanvaarden van onze eindigheid, het voorbereiden op de dood en het nut van de filosofie hierin terugkerend aan bod. Bij het lezen frappeert minder de grote eruditie, vooral in het opzicht van de Oudheid, maar vooral de wijsheid in de overpeinzingen. Nooit zijn de essays gespeend van tegenstrijdigheden, of noem het verschillende zienswijzen, maar net dat maakt Montaigne zo menselijk: de flexibiliteit van het gedachtegoed staat in schril contrast met de starheid van theoretische modellen.
Geen filosofisch traktaat dus, maar eerder een ongedwongen dialoog met zichzelf en dus met de lezer. De zes essays in Over vriendschap zijn uitstekend geselecteerd en niet alleen omwille van de aanwezigheid van het kernessay over La Boétie. In “Hoe we om hetzelfde huilen en lachen” en “Over de onbestendigheid van ons handelen” komt de wispelturigheid van de menselijke aard terug, in “Over oefenen” onze omgang met eindigheid en in “Over de kunst van het gesprek” een bijna grappige ontmaskering van sociale gewoonten. Veruit het interessantst is echter het genuanceerd beeld van een gezonde innerlijke wereld, geschetst in “Over eenzaamheid”. Uiteraard schuilt er in deze meer dan vierhonderd jaar oude teksten soms wat ballast, maar de handige lezer weet hiermee om te gaan. Na de lectuur van Over vriendschap zal de verleiding groot zijn om het verzameld werk te kopen. Uiteindelijk zal iedereen er zijn voordeel mee doen.
