Inmiddels is hij een bejaarde, maar qua literaire productiviteit lijkt de Britse neuroloog Oliver Sacks nog lang niet uitverteld. Om de zoveel tijd schrijft hij een nieuw boek met merkwaardige medische casuïstiek, die een interessante kijk biedt op welke vraagtekens er nog bestaan in de geneeskunde, of juist hoeveel inmiddels al is opgehelderd. Hallucinaties is geen uitzondering op Sacks’ eigen regel: alweer een laagdrempelig boek dat een verhelderend licht laat schijnen op het occulte.
Zoals de titel doet vermoeden staan auditieve, olfactorische of visuele waarnemingen centraal die worden ervaren, maar zich voor de buitenstaander eigenlijk niet lijken voor te doen. Dat deze klacht, die zich in de overgangszone naar de medische psychiatrie bevindt, vaak voorkomt, hoeft allicht niet verteld te worden. De vele gedaanten die een dergelijke hallucinatie kan aannemen, is wat de spil vormt van dit boek. Dat Sacks er een boek aan wijdt, is alleen al boeiend omdat de man het in de praktijk allemaal heeft meegemaakt. In zijn studententijd heeft de aspirant arts zelf ook met paddenstoelen geëxperimenteerd die hallucinerende eigenschappen hadden, waardoor hij ook uit zijn eigen ervaringswereld kan putten voor wat betreft de getuigenissen in dit boek. Een belangrijke nuance is diegene met dromen. Het essentiële verschil bevindt zich op bewustzijnsniveau: de dromer bevindt zich niet in “wakende” toestand, hoewel de grens van wat waken en wat slapen is bij pakweg een slaapwandelaar dan weer erg vaag wordt.
Sacks geeft inzicht in het verschijnsel door aan te geven hoe hallucinaties kunnen ontstaan. Ofwel kaderen ze in een groter ziektebeeld, ofwel worden ze uitgelokt door ernstige fysische stress zoals overdreven inspanningen of te lang wakker blijven zonder slaap. Los van beide bovenstaande oorzaken is het nemen van farmaca die hallucinaties uitlokken uiteraard ook een mogelijkheid – tevens zijn “wanen”, zoals we waarnemingen die zich alleen aan diegene de ze ervaart openbaren in keurig Nederlands zouden kunnen omschrijven, beschreven als bijwerking op een aantal frequent genomen medicijnen. Hier komt dan weer overlapping met een begrip als “delirium” in zicht, of de dementie die na ernstige operatieve ingrepen bij een geriatrische populatie kan optreden. Wat Sacks precies zo boeiend maakt voor het brede publiek, is dat hij voortdurend wil losbreken uit de zuiver geneeskundige context. Tot op heden zijn beste boek, Musicophilia, ging over muzikale wonderen en ook in Hallucinaties passeren voor de buitenstaander onbegrijpelijke muzikale ervaringen de revue. Daarnaast grijpt Sacks graag naar wat hij als het collectieve geheugen van de lezer vermoedt: Fjodor Dostojevski, Vladimir Nabokov, Henry James, Edgar Allan Poe en Guy De Maupassant. Ook zij schreven over zelf ervaren hallucinaties en voor de auteur is het duidelijk erg inspirerend om zich aan deze grote voorbeelden als het ware te spiegelen, of hun schrijfsels op zijn minst in een medisch kader te gieten.
Niet onbelangrijk is tevens dat het “slachtoffer” van een hallucinatie terwijl hij haar beleeft zelf een toeschouwer kan zijn, kortom niet het middelpunt van de actie. Wat de lezer nog meer te weten komt over het onderwerp, behoeft hier niet te worden weergegeven. Alleen dient gezegd dat Sacks goed aanvoelt wat de lezer nog niet zal weten en hij brengt dit dan ook op een bijna mysterieuze wijze aan. Anders dan bij ander werk van Sacks, waar de medisch geïnteresseerde lezer quasi vanzelf aan verslingerd raakt, is Hallucinaties niet zijn beste boek. Op de ene of de andere manier slaat de geestdrift van de neuroloog deze keer niet vanzelf over op de lezer, die van begin tot einde een zekere afstand voelt tot het onderwerp. Uiteraard heeft een boek over de muziek en haar wonderen het streepje voor dat de materie exclusiever is dan hallucineren, een verschijnsel dat eerder kadert binnen ziekteverschijnselen dan bij wonderkinderen bijvoorbeeld. Dat maakt van Hallucinaties uiteraard geen boek dat men liever laat liggen, maar een waarschuwing is misschien toch op zijn plaats. Alweer goed geschreven en gedocumenteerd, maar de kans dat de lezer ergens in het midden blijft hangen, is reëel.