Ruim vijf jaar na het verschijnen van Veritas keert het Italiaanse koppel en schrijversduo Rita Monaldi en Francesco Sorti terug naar waarmee het allemaal begon: historische ‘thrillers’ rond de castraatzanger, spion en diplomaat Atto Melani. Waar de eerste drie boeken (Imprimatur,Secretum en Veritas) de laatste achtentwintig jaren van de enigmatische en doortrapte Melani in drie episodes weergaven, start met Mysterium de eerste van vier romans die zijn opkomst beschrijven.
{image}Jammer genoeg haalt het verhaal het nergens van de vorige romans, en dat is niet louter te wijten aan het feit dat abt Melani hier in een tweederangsrol geduwd wordt. Dat de wereldwijze castraat ooit nog een jong en onwetend broekje was, spreekt voor zich; het biedt zelfs voldoende mogelijkheden om aan te tonen hoe hij zich in een wereld van leugens, bedrog en schijn wist op te werken tot een meestermanipulator. Alleen lijken Monaldi en Sorti ditmaal onder hun eigen verhaal te bezwijken en komt hun nieuwe naamloze verteller nergens even geloofwaardig over als Atto’s oude compagnon.
In Mysterium staat geen complot rond de wereldmacht en koningen of keizers centraal, maar wel de overgeleverde klassieke geschriften en hoe zij hun ontdekkers en vertalers wereldfaam verleenden. Tijdens een schipreis naar Parijs, alwaar Atto dient op te treden, raakt hij samen met zijn secretaris (de naamloze verteller) en een bont gezelschap van castraten (zijn leermeester Marc’Antonio Pasqualini, bijgenaamd Malagigi en Barbello) enkele erudiete maar ook arrogante boekgeleerden (Gaspar Scioppius en Franciscus Guyetus) alsook een Franse boekhandelaar, Louis Hardouin, en Gabriel Naudé, de bibliothecaris van kardinaal Mazarin, in een lastig parket wanneer het schip waarop ze varen gekaapt wordt door Barbarijse kapers.
Door stom toeval weet het gezelschap samen met twee kapers (de luitenant van de beruchte kaperkapitein Ali Raïs en een jonge scheepsknecht) via een roeiboot te ontsnappen, waarna ze koers zetten naar het eiland Gorgona. Een bizarre samenloop van omstandigheden wil overigens dat de boekgeleerden alsook de bibliothecaris er op gebrand waren het eiland te bezoeken, omdat volgens Melani de Slavische monnik Philos Ptetès hier tijdens een vorige scheeptocht aan land gezet werd. Ptetès beweerde in een brief gericht aan de geleerden over verschillende nog niet openbaar gemaakte geschriften uit de oudheid te beschikken, iets waar de geleerden uiteraard maar al te graag de hand op wensen te leggen.
Tijdens de verkenning van het barre eiland dat door vreemde figuren bevolkt lijkt te zijn, steken de geleerden meermaals van wal over de waarde van de overgeleverde geschriften, de rol en het lot van Galileo Galilei (die volgens hen doelbewust het conflict met de kerk opzocht) en de tragische levensloop van de vermoorde Jean-Jacques Bouchard, een beloftevol filoloog wiens nagelaten erotische autobiografie zijn verdere nagedachtenis besmeurde. De ellenlange pagina’s die gewijd worden aan discussies rond Plato’s Symposium, Sparta’s geschiedschrijving en het Satyricon om maar enkele van de verhalen te noemen, halen in tegenstelling tot de vorige romans (waar ook de nodige achtergrondinformatie gegeven werd) meermaals de vaart uit het boek. Op de koop toe wijdt ook de luitenant nodeloos uit over de Barbarijse kapers en hoe zij Italianen inlijfden in hun rangen.
Is de spanning geregeld ver te zoeken, dan doet het duo er nog een schepje bovenop door onwaarschijnlijkheid op stom toeval te stapelen om er tot slot nog enkele ongeloofwaardige plotwendingen aan toe te voegen. De gedurfde stelling waarrond ditmaal het verhaal draait en die te maken heeft met de oude geschriften, is op zich al even vergezocht als dunnetjes, maar de zwakke aflevering kraakt het boek finaal. Monaldi en Sorti weten weliswaar hoe ze een verhaal moeten schrijven, in mindere handen zou dit boek een draak geweest zijn, maar ditmaal laten ze duidelijk meerdere steken vallen, waarbij het feit dat de secretaris-verteller in zijn “dagboek” aan Melani zelfs neerschrijft wat die laatste doet, maar een van de vele kleine ergernissen is.
Mysterium heeft zijn charmes en het blijft een feit dat het boek ondanks de lange en vaak onnodige uitweidingen als een trein leest. Alleen heeft het duo met de eerste drie werken de lat op een niveau gelegd dat deze roman niet haalt. Mogelijk ligt het aan de thematiek of aan het feit dat ze hun hoofdpersonage in zijn nieuwe rol nog moeten leren kennen, maar Mysterium nodigt niet uit tot het verder volgen van Atto Melani’s avonturen. Binnen enkele jaren zou normaal het vijfde deel verschijnen, Monaldi en Sorti hebben dus nog even tijd om zich te herpakken, willen ze niet dat hun succesverhaal vroegtijdig eindigt.
