Burt Lancaster en Deborah Kerr die half op het strand, half in de
zee liggen te kussen – een golf spoelt over hen, maar ze trekken er
zich niks van aan. Dàt is het beroemde beeld uit ‘From Here To
Eternity’ dat iedereen kent, zelfs wie de film nog niet gezien
heeft. Voor het overige is deze klassieker van Fred Zinneman uit
1953 een beetje de vergetelheid ingesukkeld – iedereen kent de
titel en op z’n best hebben ze een vage notie dat het iets met
Pearl Harbor te maken heeft, maar voor de rest… Nochtans weet
deze verfilming van James Jones’ turf (zie ook ‘The Thin Red Line’)
nog steeds te boeien. Het is een ouderwets Hollywood-melodrama in
glorieus zwart-wit, het is een oorlogsfilm uit een tijd toen mannen
nog uit één stuk gehouen waren. Maar tegelijk is het ook veel meer
dan dat.
De plot draait rond soldaat Robert E. Lee Prewitt (Montgomery
Clift), een ex-bokser die in 1941 naar Hawaii wordt overgeplaatst.
Zijn overste, kapitein Holmes, een volstrekt onbekwame mossel van
een officier, wil Prewitt zover krijgen om mee te boksen in de
competitie tussen de verschillende divisies op de basis. De soldaat
heeft echter ooit, per ongeluk, een vriend blind gemaakt tijdens
een boksmatch en weigert nu om opnieuw handschoenen aan te trekken.
Holmes besluit om Prewitt de hardhandige behandeling te geven om
hem van gedachten te doen veranderen.
Ondertussen krijgen we Sergeant Warden (Burt Lancaster), de
assistent van Holmes die in feite de hele basis runt – hij begint
een affaire met de vrouw van Holmes (Deborah Kerr). En dan is er
ook nog soldaat Maggio (Frank Sinatra), die in een nachtclub in een
ruzie verzeild raakt met de hoofdcipier van de militaire
gevangenis. Wanneer Maggio op een nacht z’n wacht verlaat om te
gaan drinken en vervolgens in de nor terechtkomt, besluit die
cipier om wraak te nemen.
Enfin, u merkt het: dit is melodrama. Het is een veredelde soap
opera, waarin onmogelijke liefdes, pathetische trauma’s uit het
verleden (“M’n maat begon te huilen uit z’n ogen, waarmee hij niets
meer kon zien”) en, God sta ons bij, zelfs de eer van een militair
centraal staan. Prewitt tegen zijn liefje (Donna Reed): ‘Ik hou van
het leger.’ Reed: ‘Het leger houdt niet van jou.’ Prewitt: ‘Dat
hoeft ook niet.’ Dat alles in acht genomen, is het een mirakel dat
‘From Here To Eternity’ toch nog werkt – dat de film niet alleen
als curiosum overeind blijft, maar er zelfs nog in slaagt om een
inhoudelijk betekenisvolle film te zijn.
Dat heeft er veel mee te maken dat ‘From Here To Eternity’, juist
door middel van z’n melodramatische plot, opvallend veel kritiek op
de machinaties van het Amerikaanse leger weet te geven.
Onderofficieren die een liaison hebben met de vrouw van hun
overste, soldaten die elke gelegenheid te baat nemen om zichzelf
lamlendig te zuipen (zelden heb ik personages zo dikwijls dronken
gezien als in deze film), een MP die een soldaat zo goed als
doodmartelt en de wraak die daarop volgt… Goeie Amerikaanse
soldaten horen dat dus allemaal niet te doen – zeker in 1953, nog
niet zo lang na de Tweede Wereldoorlog, was die visie op het leger
als een instelling vol corrupte en/of onbekwame en/of
alcoholverslaafde slampampers, niet evident.
Die negatieve visie werd, wellicht onvermijdelijk, enigszins
gemodereerd tegenover wat er te lezen valt in het boek. Het bordeel
uit de roman werd hier een “nachtclub, waar heren het gezelschap
van dames kunnen krijgen zolang ze zich maar als heren gedragen”.
In de film wordt kapitein Holmes ontslagen, in het boek krijgt hij
zowaar een promotie. De tandjes zijn bijgevijld, maar naar de
normen van 1953 was dit al meer dan bijtend genoeg. Het punt is dat
het niet allemaal helden zijn, wel in tegendeel – iedereen heeft
wel z’n eigen agenda, persoonlijke vetes en ambities overwoekeren
elk gevoel van plichtsbesef. Een moderne remake van ‘From Here To
Eternity’ zou waarschijnlijk een bijtend cynische vorm aannemen, in
’53 moest men daar voorzichtiger in zijn.
Zinneman brengt dit alles zonder al te veel poespas in beeld – zijn
composities zijn helder, zodat hij de camera niet te veel moet
laten bewegen. Let op een scène waarin sergeant Warden het lampje
op het bureau van kapitein Holmes uitdoet. Vlak onder dat lampje
staat een foto van Holmes’ echtgenote – symboliek ahoy! Dat shot is
bijzonder simpel – één camerastandpunt, geen overbodige bewegingen
of montage, en klaar. Zinneman doet dat dikwijls, zijn visuele
stijl roept nergens de aandacht op zichzelf, maar ze is helder,
functioneel – wat we ons herinneren uit ‘From Here To Eternity’,
buiten voor de hand liggende beelden zoals de strandscène tussen
Lancaster en Kerr, zijn de acteurs.
Een ware keur aan sterren uit de jaren vijftig komen hier opdraven.
Montgomery Clift paradeert door de film met een kapsel waarvan ik
niet zeker weet of een echt leger het wel zou hebben goedgekeurd,
en weet zonder enige moeite een gevoel van oprechtheid in z’n rol
te leggen. Je moet het maar kunnen om als filmster te beweren dat
je van het leger houdt en niét uitgelachen te worden. Burt
Lancaster, van zijn kant, is gewoon z’n eigen onvermurwbare zelf –
zoals wel meer acteurs uit die generatie, van vóór “the method” en
het uitgesproken empatisch acteerwerk, slaagt hij erin om in elke
film waarin hij te zien is, krék hetzelfde te doen en tóch telkens
geloofwaardig over te komen. Let op acteurs als Charlton Heston en
John Wayne, die konden dat ook: elke rol die ze speelden, speelden
ze op identiek dezelfde manier, maar die manier van acteren was dan
ook telkens geschikt voor het soort rollen dat ze uitkozen.
De show wordt echter gestolen door Frank Sinatra als Maggio –
Sinatra’s carrière zat in een dipje toen hij deze rol kreeg, en het
gerucht doet nog steeds de ronde dat hij zijn maffiaconnecties
gebruikte om ‘m te krijgen. De scène met het paardenhoofd, aan het
begin van ‘The Godfather’, zou
gebaseerd zijn op de intimidatie van Buddy Adler, de producent van
‘From Here To Eternity’, door Sinatra’s vrienden. Hoe het ook zij:
Sinatra is een goeie dronkaard, die in relatief korte tijd een
sympathiek personage weet neer te zetten. Hij hield er een oscar
aan over.
‘From Here To Eternity’ blijft een klassieke blik op het leven in
het Amerikaanse leger – de plot is zo soapy als het maar kan zijn,
maar de acteurs spelen het met zoveel overtuiging, dat het niet
moeilijk is om er mee in op te gaan. De aanval op Pearl Harbor, die
de climax van de film vormt, is tegen die tijd bijna bijkomstig
geworden – de personages en hun situaties waren op zichzelf al
interessant genoeg. Dat en de cynische terzijdes die de film twee
uur lang tussen neus en lippen levert, maken een herontdekking op
dvd meer dan de moeite waard.
