Wij zijn hooghartige lezers geworden. Wij pretenderen zo niet alles, dan toch heel veel te
weten over een amalgaam van thema’s dat ons wordt aangereikt. De ontvoogding van de moderne
lezer heeft blijkbaar ook zijn repercussies. Waarom zouden wij in ’s hemelsnaam nog een boek
lezen dat geschreven is in 1857? Wat kunnen we daar nog uit leren en — deze vraag bij voorbaat
met "niets" beantwoordend — welke kwaliteiten heeft het boek dan dat het ons toch nog
tot het lezen ervan zou kunnen aanzetten?
Wat Madame Bovary betreft, is de eerste assumptie al meteen onjuist. Wij kunnen hier nog
heel wat van leren. Flaubert gunt de lezer een inzicht in de psychologie van een vrouw die aan haar
eigen hartstochten ten onder gaat. Emma, dochter van een herenboer uit Normandië, huwt op jonge
leeftijd met de plattelandsdokter Charles Bovary. Al snel merkt zij dat het huwelijksleven niet in de
verste verte raakt aan het ideaal dat haar in de vele romans die zij in haar jeugd verslond, werd
aangereikt. In haar eigen leven botst haar verlangen naar opwinding, de beau monde, Parijs en
een perfecte minnaar langs alle kanten tegen de muren van haar verveling en de stompzinnigheid van
haar echtgenoot. Op dat ogenblik begint voor Emma een zoektocht die alleen maar noodlottig kan
eindigen.
De kracht waarmee Flaubert deze innerlijke neergang tekent, kent nauwelijks haar gelijke. Twee
andere namen dringen zich op: Anna Karenina en Van de koele meren des doods. De taal
van Flaubert is nog vloeiender dan die van Tolstoi of Van Eeden. Het is de rijkdom van die taal
— uitstekend behouden in de bekroonde vertaling van Hans van Pinxteren — die het mede
mogelijk maakt om de veranderlijke stemmingen en de diepere zielenroerselen van Emma adequaat weer
te geven.
Kenmerkend is het ritmische van een stijl die zich toch nergens te buiten gaat aan eindeloze
beschrijvingen. Naar verluidt werkte Flaubert soms dagenlang aan één alinea omdat er
iets in het ritme was dat hem stoorde. Sommige fragmenten doen ook verrassend actueel aan. In die
mate zelfs dat, wanneer we ze zouden lezen in een historische roman van — om maar iemand te
noemen die graag werkt met verwijzingen naar het heden — Umberto Eco, we zouden zeggen dat
"het er te dik opligt".
De moderniteit — of veeleer de tijdloosheid — van Madame Bovaryzit in enkele
thema’s die ook in onze tijd actueel zijn en wel altijd actueel zullen blijven. Zo is er het
vraagstuk over de impact en het belang van de literatuur. Flaubert spot met een literatuur die
zichzelf te ernstig neemt en die te ernstig wordt genomen. Emma Bovary is de negentiende-eeuwse,
vrouwelijke Don Quichote. Zij misvat de romantische verhalen uit de literatuur voor het echte leven.
Door te willen leven naar de normen en idealen uit de romans, bewerkt zij haar eigen ondergang.
Flaubert is niet mals voor deze opvatting van literatuur. Anderzijds krijgt ook het "echte"
leven, de maatschappij, er duchtig van langs. Want Flaubert staat natuurlijk nog stevig in het
realisme en sommige van zijn beschrijvingen neigen naar het harde naturalisme. Het werd Flaubert niet
altijd in dank afgenomen. De domme bourgeoisie doet hem na de publicatie van Madame Bovary een
proces aan wegens aantasting van de goede zeden. Na de vrijspraak op 7 februari 1857 wordt het boek
een geweldige bestseller.
Uiteraard blijft Madame Bovary een negentiende-eeuwse roman en elke vorm van datering is
niet weg te wissen, maar de taalrijkdom, de scherpe observatie van de auteur en enkele verrassende
opvattingen die hun tijd ver vooruit zijn, maken Flauberts meesterwerk tot op heden een goed
verkopend boek. Vroeger stond het steevast op lijstjes met verplichte lectuur en dat is niet altijd
even bevorderlijk voor de populariteit. De laatste tijd is dat minder het geval, wat maakt dat de
hedendaagse lezer het uit eigen beweging en geheel vrijwillig weer kan ontdekken.
