In het kader van het jubileumjaar 2000 richt het Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur
(CRKC) een tentoonstelling in rond actuele religieuze kunst. Het initiatief geniet de steun van de
Vlaamse bisschoppenfederatie. Via de tentoonstelling hopen zij en de organisatoren de open dialoog
tussen actuele kunst en de Kerk weer aan te knopen.
De tentoonstelling kadert niet alleen binnen de activiteiten van het jubeljaar 2000, maar
uiteraard ook binnen de doelstellingen van het CRKC, namelijk het stimuleren van hedendaagse
ontwikkelingen op het vlak van religieuze kunst. Het hele project werkt innoverend en dit is
waarschijnlijk te danken aan de twee curatoren, Jan Hoet (directeur van het Stedelijk Museum voor
Actuele Kunst (SMAK), Gent) en Mark Delrue (directeur van het Museum voor Moderne Religieuze Kunst,
Brugge).
‘Epifanie’ is een uit het Grieks afgeleid woord dat letterlijk
‘verschijning’ betekent. In de christelijke traditie verwijst de term naar het feest van
Driekoningen en meer in het algemeen naar de openbaring van God. Het is overigens geen toeval dat
de tentoonstelling eindigt op de dag na het driekoningenfeest. In het kader van de tentoonstelling
spreekt curator Jan Hoet graag van een programmaverklaring voor een nieuwe synergie tussen de kunst
en het religieuze.
De affiche die bij de tentoonstelling hoort, toont een fragment van een renaissance-schilderij,
de Madonna del Parto van Pierro della Francesca. Madonna opent hier een deel van haar mantel en
nodigt de kijkers uit om te kijken wat er zich achter het oppervlak situeert. Achter haar mantel
situeert zich haar zwangerschap, haar onbevlekte ontvangenis, het Jezuskind, de Verlosser van de
wereld. Net zoals della Francesca nodigt Lucio Fontana ons uit om de waarheid achter het oppervlak
te zoeken. Wellicht is dit de enige verklaring voor de aanwezigheid van Fontana op Epifanie.
Van groot belang bij Fontana is de weergave van de bewegingsdimensie. Hierdoor creëert hij op
het doek een echte, letterlijke ruimte die tegelijk dynamisch en een statisch is en dit in
tegenstelling tot de traditionele schilderkunst waar slechts sprake is van een illusionistische
ruimte. Aangezien hij slechts aandacht heeft voor de act, de beweging in de kunst en de gevolgen
ervan, is de link met de religie ver te zoeken.
De tentoonstelling valt in twee grote luiken uiteen, enerzijds hedendaagse kunst en
spiritualiteit, bijeengebracht door Jan Hoet, en anderzijds hedendaagse kunst en kerk en religie,
het deel dat onder het curatorschap van Mark Delrue valt. Dit laatste luik reageert tegen de vaak
te kitscherige kunst in de kerk. In de abdijkerk gaan de kunstenaars op zoek naar nieuwe
presentatievormen voor religieuze kunst want hoe kan je de christelijke boodschap nog overdragen
als de uitdrukkingsvormen volledig uitgehold zijn. "Repetitie zonder creativiteit veroorzaakt
een inflatie van de kracht van de symboliek," aldus Mark Delrue.
Binnen de werken, samengebracht door Jan Hoet, kunnen twee groepen onderscheiden worden. Ten
eerste beslaat de tentoonstelling sitegerichte kunstwerken. Zoals de term laat vermoeden, hebben de
kunstenaars zich bij het maken van de werken laten inspireren door de omgeving. Dergelijke
kunstwerken functioneren uiteraard niet buiten de context waarvoor zij geconcipieerd zijn. Jan Hoet
heeft enkele (inter-) nationale kunstenaars gevraagd de Parkabdij te bezoeken en voor een bepaalde,
specifieke plaats een werk te maken dat in dialoog gaat met de site. Zo kan je onder meer werk
bekijken van Bizhan Bassiri, Jan Van Imschoot, Bazuo Katase en Anne-Mie Van Kerckhoven. Anderzijds
bestaat een deel van de tentoonstelling uit werken uit andere collecties. Hoet heeft hiervoor
grotendeels de eigen collectie van het SMAK aangesproken, maar ook ontleningen uit andere
collecties tref je aan op Epifanie. Bekende aanwezige kunstenaars zijn onder meer Jan Fabre,
Luciano Fabro, Dieter Appelt, Lucio Fontana, Bill Viola en Andy Warhol.
Van de sitegerichte kunstwerken is ongetwijfeld het werk van de Teheraanse kunstenaar Bizhan
Bassiri het meest fascinerende. In de refter plaatste hij een grote eikenhouten tafel. In een
uitgehold vlak drijft een koperen slang in olie. Op een serene wijze plaatst hij een erg geladen
symbolisch gegeven met directe verwijzingen naar het kloosterleven. De koperen slang die naar het
oudtestamentische verhaal verwijst en de tafel die een stille getuige is van het gemeenschappelijk
maal van de paters.
Verder vind je in de Norbertuspoort een installatie van Kazuo Katase. In een mystiek blauw
licht (ramen bedekt met blauw plexiglas) plaatste de Japanner een reeks zwaluwnesten en
-uitwerpselen in was. Het kaarsvet verwijst in de eerste plaats naar de beeldenverering en het
kaarsenbranden in de kerk. Je kan het geheel ook zien als een verbinding tussen de hemel en de
aarde. Doordat de poort de verbinding is tussen het binnen en het buiten van de abdij, verwijst een
kunstwerk uit kaarsvet — oorspronkelijk een materiaal dat de devotie bevorderde — de
verbinding tussen het aardse en het hemelse. Bovendien zijn de zwaluwnesten bovenin het gebinte
geplaatst en liggen de uitwerpselen op de vloer, weerom een verwijzing naar binnen en buiten,
respectievelijk het hemelse en het aardse.
Het meest markante kunstwerk op de expositie blijft Last Supper van de alombekende pop
art-kunstenaar Andy Warhol. Het feit dat het schilderij momenteel in de Parkabdij hangt, is op zich
al een huzarenprestatie te noemen. Dit doek dat Warhol voltooide vlak voor zijn dood in 1987, is
momenteel eigendom van The Andy Warhol Foundation in Pittsburgh, USA. Daar wil men de werken van
Warhol bewaren. Het is de eerste keer dat dit doek de plas overkomt voor een tentoonstelling. Op
een wit doek schilderde hij met reflecterende witte verf beelden van Jezus zoals ze bij ons bekend
staan van het Laatste Avondmaal van Leonardo da Vinci. Het geheel bevindt zich in een donkere
kamer, de verf is slechts te zien door het onder het schilderij geplaatste blacklight.
Dit schilderij maakte hij chronologisch na de overbekende beelden van bijvoorbeeld Marilyn
Monroe en Jacky Kennedy. In die beelden maakt hij van beide dames wereldlijke iconen. Indirect zijn
er bij hen verwijzingen te vinden naar de Madonnabeelden van de oude tijden. Door met dit
schilderij zijn icoon weer te ontlenen aan de godsdienst, keert hij terug naar zijn roots: als
geboren katholieke Slovaak groeide hij op in een wereld met een grote iconentraditie en -verering.
Via deze weg heeft hij de spirituele dimensie in de pop art geïntroduceerd.
Bij de tentoonstelling hoort ook een boek, Epifanie. Actuele kunst en religie. Anders dan
de meeste boeken die naar aanleiding van een expositie verschijnen, is dit boek geen traditionele
catalogus bij de tentoonstelling. Het bevat enkele wetenschappelijke bijdragen over actuele kunst
en religie naast wat kunstenaarspagina’s. Hierop vind je geen beschrijvingen of besprekingen
van de geëxposeerde kunstwerken, maar foto’s van de sitegerichte kunstwerken en van de
voorbereidingen.
Epifanie is een tentoonstelling met een gevarieerd aanbod aan hedendaagse kunst, gaande
van schilderkunst tot performances en van sitegerichte kunst tot profane kunst in een spiritueel
kader. Hierdoor is de band met de religie niet altijd even duidelijk of voor de hand liggend.
Wellicht is de essentie van de tentoonstelling slechts de beleving van actuele kunst in de sacrale
ruimte van de Parkabdij. Die unieke omgeving op zich vormt een motivatie voor een bezoek aan
Epifanie.
Katelijne Beerten
© goddeau.com
De tentoonstelling is dagelijks tot en met 7 januari te bezichtigen in de Parkabdij,
Abdijdreef, Heverlee, telkens van 10u tot 18u. Gesloten op maandag en op 25 december en 1 januari.
Voor meer info en reservaties kan je terecht bij het CRKC, tel. 016/40.60.73 of via e-mail:
crkc@kerknet.be. Tickets kosten 200 of 150 frank. De
publicatie bij de tentoonstelling kost 950 frank. Hij is verkrijgbaar in de boekhandels en bij de
religieuze centra. Zolang de tentoonstelling loopt, kan je ook in de Parkabdij of het SMAK terecht
en betaal je slechts 800 frank.
