Voor de kunstwereld zal het jaar 2019 ondermeer geboekstaafd blijven als het Bruegeljaar. Exact 450 jaar geleden overleed de bij uitstek Vlaamse schilder Pieter Bruegel de Oude. De kunstenaar wordt tegenwoordig onder een quasi oneindige variëteit aan invalshoeken bestudeerd en bewonderd. Aan het meest zuidelijke punt van de Brusselse vijfhoek ligt echter een van de weinige monumenten dat er al stond tijdens het leven van Bruegel: de Hallepoort. Ideaal decor voor een fraai opgevatte expo dat enkele aspecten van de schilder belicht.
Over het leven van Pieter Bruegel de Oude is vrij weinig concreets geweten. Het staat vast dat hij in Antwerpen gewoond heeft en het laatste deel van zijn al bij al korte leven (geboren tussen 1525 en 1530 en overleden in 1569) doorbracht in wat destijds het uiterste zuiden van de stad Brussel was. Hij kon zonder verwijlen naar de vlakbij gelegen landschappen van het Pajottenland trekken om inspiratie op te doen. Die zuidelijke rand van Brussel werd toen beschermd door de Hallepoort, oorspronkelijk een militaire vestiging maar ten tijde van Bruegel reeds een eerste keer herbouwd en gerenoveerd. De keuze als plaats voor de tentoonstelling, van een monument dat Bruegel zelf nog gekend en bewonderd had, is uniek. Het logische vervolg is dan ook dat de gekozen thema’s waarrond de expo opgebouwd wordt, nauw verwant zijn aan Bruegels tijd in Brussel.
Een thema dat absoluut de sfeer tijdens het verblijf van Pieter Bruegel de Oude in Brussel mee zal beïnvloed hebben, is dat van de Religie en de Reformatie. De expo geeft een vrij duidelijk inzicht in de diverse stromingen en gedachten die meegespeeld hebben tijdens de koningschappen van zowel Karel V als Filips II. Beide Habsburgse vorsten hebben immers mee het religieuze kader van die tijd bepaald, onder meer door hun strijd tegen protestantisme en godsdienstvrijheid. Nergens in de schilderijen of tekeningen van Pieter Bruegel de Oude kan een rechtstreekse aanwijzing gevonden worden voor diens eigen standpunt terzake. Toch ontstaat er een vrij accuraat beeld van de tijdsgeest waarin de kunstenaar leefde en werkte door het aankaarten van thema’s zoals de geloofsbeleving op het einde van de middeleeuwen, de protestantse hervorming of reformatie en de katholieke tegenbeweging of contrareformatie – en vooral ook door de vele concrete voorwerpen en de link hiervan naar het werk van de schilder.
Nog duidelijker wordt de setting ingekleed in het thema Macht en Revolte. De expo werkt voor dit thema magistraal de band met Brussel uit, door het toelichten van de exacte positie van het Coudenbergpaleis (thans alleen nog te bewonderen via zijn keldergewelven onder het Koningsplein), de organisatie van de macht, gerecht en inquisitie en – vooral – de karaktertrekken van de twee vernoemde vorsten. Zelfs een juiste duiding van het belang van de zich in die tijd snel ontwikkelende internationale postdiensten en hun rol in de centralisering van de machtsedicten, werd voorzien. Telkens met heel persoonlijke voorwerpen zoals het strijdharnas (althans voor toernooien) van Filips II en de uitlichting van fragmenten en figuranten uit de schilderijen van de kunstenaar.
Voor de thema’s Reizen en Curiosa en Feest en Vertier komen ook enkele van de minder bekende inspiratiebronnen voor de schilderijen en prenten aan bod. Dit allemaal in het majestueuze kader van de Halletoren, die zelf ook correct geplaatst wordt in de geschiedenis en over verschillende verdiepingen leidt naar zijn kantelen, waar het summum kan bewonderd worden: via vier telescopen ondergedompeld worden in het straatbeeld van bv. de Hoogstraat in de tijd dat Pieter Bruegel de Oude er atelier hield. Of het omliggende landschap bewonderen zoals dat zich voor de ogen van de kunstenaar ontrolde tijdens diens leven: weg auto’s en asfalt, welkom velden en beekjes.
De expo speelt ook overduidelijk in op de nieuwste technieken van virtual reality: op twee verdiepingen staan kleine afgeschermde cabines opgesteld waar een VR-bril inzage geeft in de leefwereld van toen. Alles gebeurt onder begeleiding van een archetypische Pieter Bruegel de Oude, die zelf rondleidt en commentaar geeft. De expo was al een huzarenstukje qua samenwerking tussen Brussels Gewest, Toerisme Vlaanderen, KMKG, het is dat nog meer door het juist laten inkantelen van de raakvlakken persoonlijke geschiedenis, tijdsgeest, politieke en religieuze kader, open kader op de toenmalige wereld, in volle expansie na de ontdekking van het nieuwe continent.
‘Back to Bruegel. Beleef de 16e eeuw’ loopt nog tot 20 oktober 2020 in de Hallepoort te Brussel, onder organisatie van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis.
htpps : //www.kmkg.be/bruegel
Beoordeling : 9/10
Gino Vandenborne
