Occassioneel duikt in bepaalde hoeken wel eens de kritiek op dat alleen oude witte mannen aandacht krijgen binnen academische kringen en hoewel er tot op zekere hoogte iets voor te zeggen valt, getuigt het vaak ook van een ondoordachte kritiek. Wie verwacht per slot van rekening dat men aandacht zou besteden aan Europeanen wanneer men Sinologie studeert of aan Franstalige schrijvers in de lessen Engels? Een overdrijving uiteraard maar bij elke kritiek moet men zich wel de vraag stellen hoe relevant ze is.
Zo hoort men ook wel eens de verzuchting als zou een filosofiecurriculum te Westers en te mannelijk zijn maar het blijft een feit dat filosofie voornamelijk een Westerse discipline is die daarenboven de voorbije tweeduizend en nog wat jaren voornamelijk door mannen bedreven dan wel openbaar aangestuurd werd. En een discipline wordt nu eenmaal gedefinieerd door haar onderwerp. Het is wat schoorvoetend dat Julian Baggini dat laatste ook erkent wanneer hij een poging doet de term open te trekken om de rest van de wereld er bij te halen. Al moet hij al even snel toegeven dat wanneer het niet-Westerse denkbeelden betreft, deze vaak een religieuze of godsdienstige inslag kennen en niet echt beantwoorden aan de Westerse definitie van filosofie. Uiteraard blijft het een mogelijkheid om die definitie verder open te trekken om andere werelddelen er in te betrekken maar wordt een term niet zinledig als ze te veel wil omvatten?
De vraag naar wat filosofie is of behoort te zijn, is dan ook niet de essentie. Baggini merkt terecht op dat elke aanname dat een universeel denken zich (louter) binnen een Westerse kader zou ontwikkeld hebben op de schop mag (al mag een filosoof die dat werkelijk gelooft, zijn of haar titel meteen inleveren). De facto is filosofie immers niet meer dan een (historische) studie naar hoe binnen het Westen omgegaan werd met een aantal fundamentele vragen over de mens en de wereld, waarbij religie zeker een rol speelde maar allesbehalve zaligmakend was of bleef. In die zin is het ook niet meer dan logisch dat bij een vergelijking van denkbeelden tussen culturen men eerder naar cultuurwetenschappers of antroplogen kijkt waarvan men mag verwachten het juiste kader te hebben om zonder voorafnames denkbeelden met elkaar te vergelijken en te bekijken hoe gelijklopend of verschillend culturen naar universele vraagstukken kijken.
In Hoe de wereld denkt. Een mondiale geschiedenis van de filosofie tracht Baggini dat laatste ook te doen zonder zich echter in academisch vaarwater of zware analyses te verliezen. Veeleer wenst hij het ijs te testen door een aantal klassieke (Westerse) vraagstukken te nemen en daarbij verschillende visies en denkbeelden tegenover elkaar te plaatsen. Dat hij daarbij met de grove borstel te werk gaat, is onvermijdelijk (er is niet zoiets als een Afrikaanse of Hindoeïstische visie) en wordt in het boek dan ook erkend. Toch kan zelfs met de gehanteerde ruwe aanpak een aantal interessante verschilpunten opgemerkt worden waarbij niet louter van een tweedeling Westen-de rest van de wereld gesproken kan worden, noch van starre, vaststaande visies. Veeleer is het zo dat gelijk welke tekst of overlevering binnen verschillende tijden en culturen een eigen invulling krijgt.
Onderverdeeld in vier grote thema`s wil Baggini een kader schetsen van hoe bepaalde denkbeelden niet louter ontstonden maar ook evolueerden waarbij hij niet alleen de bronnen (al dan niet via secundaire geschriften) aan het woord laat maar ook hedendaagse filosofen en denkers/gezaghebbende stemmen binnen bepaalde stromingen. Hierdoor ontstaat een breed scala aan visies die enerzijds duidelijk maken dat er geen eenzijdige interpretatie bestaat maar anderzijds blijft het geheel ook sterk aan de oppervlakte waardoor nooit echt een helder beeld ontstaat van waar bijvoorbeeld het confuciansime in zijn kern voor behoort te staan. Dat Baggini vanuit een zekere schroom en eerbied handelt, is lovenswaardig maar het weerhoudt hem er ook van scherpe conclusies te trekken of ook maar iets werkelijk in vraag te stellen.
Met die kritische bedenkingen in het achterhoofd vormt Hoe de wereld denkt wel een interessante inleiding in verschillende denkbeelden waarbij Baggini wie geïnteresseerd is in deze of gene stroming verder op het pad zet naar verdieping en kennisverwerving. Voor de voornamelijk door Westerse denkbeelden gevormde lezer vormt de onderverdeling in vier grote thema’s een logische instap. In die optiek blijft de auteur nu eenmaal een door de -klassieke filsofie gevormde auteur, al is elke indeling arbitrair en neemt Bagginin de thema’s ruim genoeg om er nog allerlei richtingen mee uit te gaan en er begrippen onder te plaatsen die bepaalde denkbeelden ook vanuit een andere invalshoek belichten.
De eerste en grootste brok is gereserveerd voor de vraag naar kennis en hoe die verworven en geïnterpreteerd wordt, daarbij komt onder meer de vraag aan bod hoe filosofie en theologie zich tot elkaar verhouden (zo blijft het intrigerend hoe gelovige Islamitische wetenschappers de Koran weten te verzoenen met wetenschap) maar komen ook meer puur epistemologische elementen (in hoeverre zien we de wereld zoals hij werkelijk is) en uiteraard taal en logica aan bod. Hierbij treden enkele spanningsvelden op zoals het seculiere Westen versus het religieuze (Midden-) Oosten en het zoeken van de weg tegenover het zoeken naar de waarheid, al wordt voor een eerste maal ook duidelijk dat gelijk welke keuze niet meer dan een stap is die opnieuw verschillende mogelijkheden en opvattingen omvat.
Het is niet geheel onbegrijpelijk dat Baggini start met een visie op de bestaande wereld (wat) alvorens de sprong te maken naar de metafysica en de aannames die over de wereld bestaan (hoe). Meer nog dan in het eerste deel, neemt Baggini hier de vraag te baat om een resem aan principes te behandelen gaande van tijd over karma tot en met eenheid en leegte. Meer nog dan in het voorgaande deel staan de individuele thema`s min of meer op zichzelf omdat ze vaak eigen zijn aan bepaalde scholen en denkbeelden dan wel zo anders geïnterpreteerd (bijvoorbeeld lineaire versus cyclische tijd) worden dat ze voornamelijk naast elkaar bestaan. Het enige wat zonder twijfel alle tradities met elkaar verbindt over tijd en ruimte heen is de nood van de mens aan een metafysisch kader.
Eenzelfde kan overigens ook gezegd worden over de laatste twee delen die de mens centraal stellen en zowel de vraag naar het goede (handelen) als de mens zelf stelt. Die laatste vraag lijkt voornamelijk samen te hangen met de mate waarin het zelf als een individu dan wel in relatie tot de andere staat. Met die opvattingen hangt overigens niet één vorm van ethiek samen maar veeleer is het zo dat een aantal kernelementen overal terug keren zij het dat een verschillend belang aan elk van hen wordt toegekend. Daarbij kunnen overigens opvallende en omverwachte patronen opduiken zoals een gelijkaardige visie over tijd en ruimte heen (Confucius en Aristoteles` visie op deugd) dan net heel andere keuzes en klemtonen ondanks een gelijkaardige analyse van wat het goede (handelen) omvat.
De mate waarin de ondertitel Een mondiale geschiedenis van de wereld werkelijk de lading denkt, mag met een korrel zout genomen worden. Baggini onderneemt in Hoe de wereld denkt weliswaar een lovenswaardige poging om over de continenten heen levens- en wereldbeschouwelijke denkbeelden in kaart te brengen en enigszins tegenover elkaar te plaatsen maar hij blijft vanwege het alomvattende van de taak ook vaag en beperkt in zijn keuzes. Zo is het jammer dat hij pas in zijn conclusie enige pagina`s besteedt aan het Russische denken alsof hij het er toch nog wou aan toevoegen maar nergens plek vond.
Toch hoeft het boek daarom niet afgeserveerd te worden want wars van dat soort bedenkingen weet hij wel degelijk veel stromingen niet alleen te behandelen maar ook de nodige nuanceringen aan te brengen. In die optiek geldt Hoe de wereld denkt dan ook als een niet onaardige inleiding in verschillende wereldbeschouwingen waarbij een handzame biografie de lezer het pad toont naar die traditie die hem/haar (al langer) intrigeert dan wel (misschien onverwacht) opmerkzaam heeft gemaakt op een visie die voorheen weinig tot niet bekend was (onder andere het Russische denken of het Afrikaanse Ubuntu).
