Laurence Sterne :: Het Leven en de Opvattingen van de Heer Tristram Shandy

Sommige boeken die nergens over gaan bevatten desondanks meer inzichten dan een diep filosofisch traktaat, andere die nergens heen leiden, vermaken de lezer maar finaal mag het gros van dit soort werken gewoon genegeerd worden. Een boek waarop alle voorgaande bedenkingen toepasbaar zijn, is een paradoxale zeldzaamheid met als typevoorbeeld Laurence Sternes Het Leven en de Opvattingen van de Heer Tristram Shandy, een roman die nergens over gaat, verschillende invalshoeken heeft, laat schateren en overpeinzen maar ook niet langer van deze tijd is. De roman is kortom de paradox die het al bij zijn verschijnen was.

Laurence Sterne (1713-1768) was een Ierse, Anglicaanse geestelijke die in 1759 debuteerde met A Political Romance, een satirisch werk in de stijl van Jonathan Swift, waarin hij het kerkbestuur van York (waarvoor hij werkte) aan de kaak stelde. Het boek werd al snel verboden terwijl Sterne zo goed als alle kansen verloor om hogerop te klimmen in de kerkelijke hiërarchie. Toch was de publicatie een geluk bij een ongeluk want Sterne ontdekte bij zichzelf een talent voor schrijven en ironie die datzelfde jaar zou leiden tot de publicatie van de eerste twee van de negen boeken van Het Leven en de Opvattingen van de Heer Tristram Shandy (het laatste deel verscheen in 1767). Een jaar later verscheen Sternes derde en laatste boek A Sentimental Journey Through France and Italy, nauwelijks een maand voor hij zou overlijden.

Hoewel A Sentimental Journey Through France and Italy kort na de publicatie goed ontvangen werd en tot een heel nieuwe resem van (subjectieve) reisliteratuur zou leiden, blijft het toch Sternes negendelige werk dat hem enige blijvende faam geschonken heeft. Het (eerste) boek werd bij zijn verschijnen op gemengde gevoelens onthaald binnen Groot-Brittannië (al was de Londense beau monde er enthousiast over en verzekerde het Sterne van een job in Coxwold), maar kende op het vasteland een groot succes en zou al snel zijn plaats binnen de literaire canon verwerven. Zo refereerde Goethe er naar in zijn tweede roman, Wilhelm Meisters Wanderjahre, oder Die Entsagenden en beschouwde Arthur Schopenhauer het als een van de vier beste romans ooit (naast Goethes vermelde boek, Cervantes` Don Quixote en Rousseau’s Julie, ou la nouvelle Héloïse). De bijwijlen postmoderne schrijfstijl van Sterne zou na meer dan honderd jaar zelfs zijn weg vinden naar James Joyce.

Het boek samenvatten is schier onmogelijk en tegelijk doodeenvoudig, omdat er van een plot nauwelijks sprake is (het zou zonde zijn die hier samen te vatten) en de verschillende (hoofd)personages zichzelf in zoveel terzijdes en uitweidingen verliezen dat het verhaal nauwelijks vaart maakt. Het hoofdpersonage Tristram Shandy wenst zijn leven en opvattingen zo gedetailleerd te vertellen dat hij wel bij zijn conceptie moet starten. Maar om die ten volle te begrijpen, moet hij meteen uitweiden over zijn vader Walter en diens broer Toby, maar ook over Trim (de dienaar van zijn oom), dokter Slop en de geestelijke Yorick. Bovendien is het belangrijk de stoet aan personages en hun overtuigingen te beschrijven, alsook hun interacties met elkaar, waardoor het zelfs vijf boeken duurt alvorens Tristram Shandy eindelijk geboren wordt.

Niet dat het verhaal na de geboorte opeens vaart maakt, want de anderen hebben hun laatste zegje nog niet gedaan. Zo weidt vader Walter Shandy onder meer uit over neuzen en hoe die het karakter van een mens bepalen, niet geheel onbelangrijk overigens omdat dr. Slop bij de geboorte van Tristram, het reukorgaan van die laatste beschadigd heeft en Walter Shandy een uitgesproken mening heeft over de gevolgen van een geschonden neus voor iemands latere leven. Geen personage is zo geobsedeerd door pseudo-theorieën als vader Shandy, theorieën die hij doorheen het hele boek niet alleen geregeld onder de aandacht brengt maar ook vertaalt naar hoe die op Tristams leven een invloed zullen uitoefenen. Niet dat de auteur of Tristram Shandy zelf daar toe komen want ook oom Toby eist de nodige pagina`s op, waarbij onder meer zijn persoonlijke fascinatie voor het versterken van militaire installaties geregeld aan bod komt.

Aldus blijft Shandy/Sterne het spoor maar ogenschijnlijk bijster te raken terwijl hij voor de oplettende lezer geregeld andere auteurs en denkers parodieert, eert of citeert. Zo zal de reflectie over neuzen een aantal lezers meteen aan Rabelais doen denken, is de filosoof John Locke meer dan aanwezig in het boek en is het citeren van sermoenen maar een van de manieren waarop Sterne Robert Burtons Anatomy Of Melancholy genadeloos door de mangel haalt. Geen wonder dat Tristram Shandy zelf in een van de boeken klaagt dat zowat alles al geschreven is en men niet anders kan dan zich schuldig maken aan plagiaat. Het is overigens niet de eerste noch de laatste keer dat Tristram zich rechtstreeks tot de lezer richt en de `vierde wand` doorbreekt door de roman op een metaniveau te becommentariëren.

De grillige structuur, de vele uitweidingen, de bewust geplagieerde en herwerkte passages uit bekende werken, de zelfreflecterende structuur, het doorbreken van de vierde wand en het spelen met typografie en hoofdstukkenstructuur: uit alles spreekt een (post)moderne roman die de conventies van literatuur onder de loep neemt en ze op zijn kop zet. De manier waarop Sterne de hele literatuurconventie als een van de eerste zo bewust en volmondig op de schop neemt, blijft ook een slordige tweehonderdvijftig jaar later imposant. De bewuste ironie en grappenmakerij voelt op een aantal vlakken echter ook heel gedateerd en achterhaald aan. Voor een moderne lezer kunnen de verschillende terzijdes en knipogen zonder een duidelijke context veeleer langdradig of verwarrend dan oprecht grappig overkomen. Het Leven en de Opvattingen van de Heer Tristram Shandy blijft vanuit literair-historisch oogpunt een mijlpaal en ook puur literair boet Sterne niet in, maar daar staat helaas tegenover dat het boek op humorgebied langs verschillende kanten ingehaald is, ironisch genoeg dankzij het pad dat Sterne geplaveid heeft.

Het Leven en de Opvattingen van de Heer Tristram Shandy is een boek dat zijn tijd vraagt en bij voorkeur in kleinere dosissen gelezen wordt. De schijnbaar chaotische manier waarop Sterne te werk gaat, kan de lezer overdonderen en het overzicht laten verliezen. Hoewel de van het hak op de tak springende verhaal laat vermoeden dat doorlezen de beste oplossing is, rechtvaardigt de grillige structuur en de vele ad hoc’s net de nodige adempauzes om doorheen de vele bomen het bos te zien en te beseffen dat Sterne ook in de structuur en de aanpak van zijn boek een duidelijk beeld voor ogen had (dat hij negen delen lang heeft volgehouden). Het Leven en de Opvattingen van de Heer Tristram Shandy is zoals de geestelijke Yorick het zelf samenvat “a cock and bull story (…) And one of the best of its kind, I ever heard”. Maar een vlotte lezing is het niet.

7.5
http://www.uitgeverijatheaneum.nl
Polak & Van Gennep

recent

Brihang

28 maart 2024De Roma, Borgerhout

REWATCH: Battlestar Galactica (2004-2009)

Tijd om na vijfentwintig jaar ‘Golden Age Of Television’...

Ilja Leonard Pfeijffer :: Alkibiades

Bekroond, gelauwerd, alom gelezen en geprezen: zonder overdrijven mogen...

¥$ :: Vultures 1

Doorheen zijn hele carrière zijn twee elementen altijd dominant...

Talk Show

27 maart 2024Botanique, Brussel

Eind jaren tachtig sloegen alle rockers plots aan het...

aanraders

Ilja Leonard Pfeijffer :: Alkibiades

Bekroond, gelauwerd, alom gelezen en geprezen: zonder overdrijven mogen...

Maxim Osipov :: Kilometer 101

Dat zelfs op al onschadelijk gemaakte dissidentie nog steeds...

Olga Tokarczuk :: Empusion

Weg met de achterflap! Hoewel het iedereen vrij staat...

Miek Zwamborn :: Onderling – Langs de kustlijn van Mull

Hoe maak je als auteur het landschap tot hoofdpersonage...

verwant

LAAT EEN REACTIE ACHTER

Schrijf uw reactie
Vul hier uw naam in