Wie deze dagen weerstand wil bieden aan de sombere winteruren, kan misschien eens gaan dwalen in de achterkamers van de Brusselse Bozar. Daar verrast dit najaar het werk van de Litouwse kunstenaar en cineast Jonas Mekas: zijn revolutionaire video’s, foto’s en gedichten dompelen de toeschouwer onder in een warme gloed van hechte vriendschap, een optimistisch relativisme en, waarom niet, de passie voor het ware kunstenaarschap.
Een kranige Jonas Mekas, die als de stamvader van de avant-garde cinema geldt, verwelkomt de bezoeker in een veelbetekende introductievideo. Een verweerd gezicht, zijn pet nonchalant op het hoofd en een glimlach: meer lijkt niet nodig om een beeld te schetsen van de essentie van zijn werk. Mekas’ oeuvre verruilt dan ook een pessimistisch universalisme voor dagelijkse verhalen van de kleine man, waar de mens nog een glimp kan opvangen van wat geluk mag heten. In alle eenvoud en eerlijkheid vertelt de filmgoeroe over zijn ervaringen en weet daarbij mateloos te boeien.
Wat jammer dat deze introductievideo af en toe overstemd wordt door het geluid van een videowerk in de volgende zaal. Het recent voltooide “365 Day Project” laat zien hoe een jaar voorbij kan kabbelen. Sporen uit elke dag van Mekas’ 2012 houden zo een spiegel voor en trekken de toeschouwer mee in de banaliteit van een mensenleven. Vaag galmt de echo van schrijver Leonard Nolens’ “Het leven is niets, het is niets”, nog na, wanneer Mekas ons toch gauw weer hoop gunt. Een veelzeggend fragment uit één van zijn op de muren gekladde gedichten deelt althans mee: “I go on – no hope, yet remain an idealist – I cross the ruins of a poisoned earth still believing in miracles.”
De thematische aanpak van de curatoren is zeker een pluspunt. Ze laat toe om telkens enkele specifieke aspecten van Mekas’ oeuvre te belichten en gaat zo goed om met de vreemde locatie van de expositie die min of meer de ‘coulissen’ van de Bozar inpalmt. Zo focust de derde zaal op de vroegste jaren van Jonas Mekas in Williamsburg, op dat moment een verarmde wijk in New York. De fotoreeks “Images from Purgatorio” toont de sfeer van de gevluchte en verscheurde Litouwse gemeenschap – waar Mekas deel van uitmaakte – in het vagevuur tussen de Europese hel na de Tweede Wereldoorlog en het paradijs in het nabije, maar toch onbereikbare Manhattan. Het steeds weerkeren van de foto’s in de zaal in combinatie met de video-installatie “Lithuania and the Collapse of the USSR” uit 2008 dwingt de bezoeker tot reflectie over concepten als een thuisland of het ontglippen van het eigen lot aan de mens.
Pas in de laatste twee zaaltjes komt het beloofde tweede deel van Jonas Mekas/The Fluxus Wall aan bod. In “The Fluxus Family” verzamelde Mekas individuele portretten van leden van de stroming uit de jaren ’60, zoals Nam June Paik of George Macunas, die laatste geprofileerd als Mekas’ boezemvriend en bezieler van de Fluxusbeweging. Het uitgangspunt van de beweging – de integratie van kunst en leven, aangevuld met een vleugje subtiele humor – komt goed naar voor in de expositie. Zo is er het in scène gezette huwelijk van George Maciunas en Billie Hutching in 1978, waarvan een trouwakte beweert dat de twee “in conformity with the laws of Anxiety” verbonden zijn. Ook de “Instructions for the Flyntian modality” van Henry Flynt bevelen met een paradoxale genialiteit dat het leven niet te instrueren valt. Ondertussen duikt geregeld en haast illusoir Andy Warhol op tussen de vele performances.
De locatie van de laatste twee zaaltjes – die eveneens de toiletten en de vestiaire van het museum herbergen – is nogal ongelukkig. Op die manier zit de toeschouwer in een constante drukte van aankomende en vertrekkende bezoekers en ontbreekt vaak de nodige rust. Toch is het aanstekelijke “joie de vivre” van Jonas Mekas en zijn kameraden in de expo een opsteker voor ieder van ons. Het is zeker de moeite om een kijkje te gaan nemen, al was het maar voor Mekas’ onophoudelijke doorzettingsvermogen of zoals hij het zelf zo mooi neerpent: “The ashtray is full, glasses empty, I keep writing.”
Jonas Mekas/The Fluxus wall loopt nog tot 26 januari 2014 in BOZAR, Brussel.
