M, a Reflection is een monoloog voor twee personages. Of een dialoog voor één personage. Verwarring troef in deze ontmoeting tussen een man en zijn dubbelganger.
Als er iemand is die het theater graag tot zijn uiterste grenzen dwingt, is het Kris Verdonck. Laverend tussen kunst en wetenschap, performance en installatiekunst, dans en architectuur, tracht hij de positie van het theater te herdenken binnen een hoogtechnologisch landschap. Wat gebeurt er bijvoorbeeld als je een voorstelling van zijn tijdsverloop ontdoet en een reeks repetitieve tableaux vivants op scène brengt, zoals in End (2008)? Of kan je nog van theater spreken als je de toeschouwer uitschakelt door hem letterlijk in te slaap te wiegen, zoals in Exit (2011)? In M, a Reflection gaat Verdonck een stap verder in zijn zoektocht naar de inwisselbaarheid van mens en machine, een rode draad in zijn oeuvre. Dit keer geen danseressen aan vleeshaken, in het rond springende robots of actrices op sterk water, maar een acteur (Johan Leysen) in confrontatie met zijn digitale evenbeeld, een levensecht hologram. Op drie ‘onzichtbare’ schermen discussieert het duo druk over politieke thema’s, provoceren ze elkaar en versmelten dan weer tot één lichaam. Technologische innovatie met als inzet niets minder dan een klassieke theaterillusie. We blijken er nog steeds gevoelig voor.
Verdonck gebruikte deze strategie van ontdubbeling al eerder in K, a Society (2010), maar nog nooit in zo’n verregaande interactie met een levende speler. De spanningsverhouding tussen werkelijkheid en fictie wordt hier dan ook veel extremer uitgehold. En dat is een ware uitputtingsslag voor je zintuigen. Als toeschouwer onderhandel je voortdurend tussen wat je ziet: een mens van vlees en bloed of een schijnlichaam dat rustig een sigaretje rookt? Bestaat er nog een verschil tussen beiden en waarin schuilt dat dan? Wanneer de echte Leysen — bewust of niet — struikelt over zijn woorden, zijn we even gerustgesteld. Maar net als in het spiegelpaleis dat onze beeldcultuur geworden is, blijft het duister tasten naar houvast. Geen wonder dat de vraag naar wie we zijn vandaag scherper weerklinkt dan ooit.
De zwartgallige tekstmontages van de Duitse theaterauteur Heiner Müller (1929-1995) die Leysen & Leysen citeren, sluiten nauw bij die thematiek aan. De mens en zijn geschiedenis beschouwt hij als een aaneenschakeling van tegenstellingen en opposities. De Ander is dan ook een centraal motief in Müllers oeuvre. Als Leysen en zijn alter ego een enerverend spelletje blad-steen-schaar spelen zonder uitkomst, wordt pijnlijk duidelijk hoezeer we die Ander nodig hebben om onszelf te definiëren. Het is een eeuwig gevecht tussen spiegeling en vervreemding. Een kritische kanttekening bij het romantische verlangen van onze egocultuur om zoveel mogelijk onszelf te zijn, met name anders, uniek en autonoom.
Diep getekend door het Duitse oorlogsverleden en een opeenstapeling van geweld en wreedheid, bereiken Müllers teksten een graad van densiteit die niet meteen verteerbaar is. Dat contrasteert met de strakke vormgeving van deze voorstelling — meer dan dat éne statische oerbeeld van een man in dialoog met zijn dubbelganger krijg je namelijk niet te zien. Wat dankzij Leysens meesterlijke zegging echter eens te meer opvalt, is de visionaire kwaliteit van Müllers schriftuur. We horen flarden van het conservatieve discours dat menig Vlaamsgezind politicus vandaag verkondigt. Of doembeelden die de ecologische crisis lijken te anticiperen: ‘De laatste oorlog zal gaan om de lucht om in te ademen’, zo klinkt het terneerdrukkend. Het zijn stuk voor stuk urgente kwesties die Verdonck zelf al jaren in zijn werk aankaart.
Kris Verdonck slaagt er met verve in het theater met een blik op het verleden de toekomst binnen te loodsen. Akkoord, dat theater is gemuteerd. Ontdaan van zijn grondvesten. Hoogtechnologisch. En intermediaal. Maar het leeft zoals nooit tevoren. En dat zal het blijven doen. Met of zonder acteur.