Een aantal jaar geleden zat ik in Luxemburg op de bus met tegenover me een toenmalige collega, die verdiept was in een boek van encyclopedisch formaat. Het bleek een roman van ene Ken Follett te zijn uit 1989, over een man die een kathedraal wil bouwen in Middeleeuws Engeland. ‘Episch’, zei hij. Niet dat ik er bijzonder veel opwindends aan vond – ook al omdat het verhaal uitgesmeerd was over een kloefer van meer dan 800 pagina’s. Maar toch was ik even gegrepen door de intrigerende titel, die zich met weerhaakjes in mijn geheugen vastzette. In het voorjaar 2012 zag ik op 2BE de opening credits van een mij onbekende tv-serie passeren. Toen ik zag dat ze eindigden met een in fijne penseelstreken getekende kathedraal, wist ik het nog voor de naam op het scherm verscheen: The Pillars of the Earth.
Folletts boek werd herschreven voor tv door John Pielmeier om in 2010 omgetoverd te worden tot een achtdelige miniserie, met een waslijst aan executive producers waaronder Tony en Ridley Scott. Het verhaal speelt zich af tijdens The Anarchy, een onrustige periode in de Britse geschiedenis. Het is het midden van de 12de eeuw, koning Henry I sterft en omdat zijn enige zoon al het loodje legde na een schipbreuk, is de opvolging voer voor discussie geworden. Tja, zo gaat dat bij onrustige periodes.
Tom Builder (slim, jongens, die naam!) (Rufus Sewell) is een aannemer die zijn job verloren heeft en op zoek is naar werk. Zijn vrouw sterft tijdens de bevalling van hun derde kind, net voor Tom uiteindelijk werk vindt in (het fictieve) Kingsbridge. De prior van het lokale klooster, Philip (Matthew Macfadyen), wil in het bescheiden plaatsje een kathedraal neerpoten nadat de kerk op mysterieuze wijze in vlammen opging. Naast werk vindt Tom bovendien ook opnieuw de liefde, en wel in de figuur van bosvrouw Ellen (Natalia Wörner), een geïmmigreerde Franse weduwe met een zoon, Jack (Eddie Redmayne). Wanneer blijkt dat Jack erg veel beeldhouw- én bouwtalent heeft, zorgt dat voor de nodige frictie tussen hem en Toms eigen zoon Alfred (Liam Garrigan), zeker als er ook nog eens een meisje op het toneel verschijnt. Op de achtergrond raast dus de opvolgingsoorlog tussen Maude (Alison Pill) en Stephen (Tony Curran), respectievelijk de dochter en de neef van wijlen koning Henry I. Daartussen weven zich nog een aantal plotlijnen. Eentje belicht Aliena (Hayley Atwell) en Richard (Sam Claflin), de kinderen van de aan de kant geschoven graaf van Shiring, Bartholomew (Donald Sutherland zowaar). Een ander is die van William Hamleigh (David Oakes) en zijn moeder Regan (Sarah Parish), die te midden van alle onrust proberen een zo hoog mogelijk plaatsje op de voedselketen van Shiring te bemachtigen, o.a. met behulp van de machtige bisschop Waleran Bigod (Ian McShane). En ja, het is allemaal even ingewikkeld als het lijkt.
Als er één ding is dat in meer of mindere mate in alle verhaallijnen vervat zit en dat The Pillars of the Earth dus in de eerste plaats lijkt te willen aankaarten, dan is het wel het adagium dat everything is politics. Dat in bestuurlijke organen rechtvaardigheid steevast ondergeschikt is aan vriendjespolitiek en corruptie, wat zich laat voelen in alle lagen van de bevolking. Bisschop Waleran spant daarbij vlotjes de kroon. Alles wat de man doet, doet hij uit eigenbelang. Ook de Hamleighs, bij wie gevoelens van jaloezie, afgunst, hebzucht en wraak welig tieren, gaan verre van vrijuit. Tom, Ellen, Jack, prior Philip, Aliena en Richard, het plebs van dienst, moeten keihard vechten om zelfs maar gehoord te worden, laat staan rechtvaardigheid te laten geschieden.
Het is natuurlijk een goede zaak dat de serie probeert het individuele van die specifieke personages te overstijgen om zo uiteindelijk abstractere menselijke structuren bloot te leggen en betekenis te geven aan het concept van de mens in het algemeen. Zo doen andere epische films en tv-series het ook. Het verschil is alleen dat die andere films en tv-series daar ook in slagen. The Pillars of the Earth daarentegen wil zo hard legendarisch zijn (denk maar aan de Elckerlyc-namen, de bombastische muziek van Trevor ‘The Tudors’ Morris en het fabelachtige budget van 40 miljoen dollar), maar schiet jammerlijk tekort.
Daaraan heeft één iets in het bijzonder schuld: de personages, juist omdat de serie ze wil abstraheren. Zo goed als alle hoogwaardigheidsbekleders zijn vermaledijde smeerlappen en blijven dat tot de laatste frame, terwijl de jongens van het plebs, wiens (schaarse) bedenkelijke daden steeds in een rechtvaardigend kader worden geplaatst, als inherent goed worden voorgesteld. Bisschop Waleran neerzetten als de baarlijke duivel die letterlijk nooit ook maar een aanzet tot mededogen toont; het werkt niet. Evenmin als prior Philip voorstellen als de Messias die letterlijk altijd rechtvaardigheid nastreeft. De kijker verwacht vandaag de dag nu eenmaal van personages dat ze een zekere dualiteit in zich dragen of op z’n minst enige ontwikkeling ondergaan. Een tv-serie die dat verzuimt, gaat simpelweg niet met haar tijd mee.
En wanneer je merkt dat het uiteindelijk allemaal (40 miljoen, man!) tot een eenvoudig verhaaltje van Goed versus Kwaad heeft geleid zonder veel diepgang of nuance, dan is het natuurlijk verloren. De dialogen doen gezwollen, haast pathetisch aan, de acteerprestaties staan bol van de sentimentaliteit. En zelfs het decor, dat als je eerlijk bent echt wel de moeite is, kan je niet meer bekoren. Te aanstellerig. Nee, het loopt niet meer.
The Pillars of the Earth mag dan gebaseerd zijn op een fantastisch boek, het mag een groots opgezette coproductie zijn, het mag enkele componenten bevatten voor alweer een epische miniserie, wij hebben hier een eer hoog te houden en trekken ons daar dus niks van aan. Het oordeel: verwachtingen verre van ingelost. Genadeloos. Maar rechtvaardig.
