Karel Capek was zonder twijfel een van de belangrijkste Tsjechische schrijvers. Hij publiceerde krantenartikels, kinderboeken, theaterstukken, reisverhalen, detectives, en daarnaast ook volwaardige literatuur met een intellectuele inslag. Aanvankelijk schreef hij samen met zijn broer Josef, ook een gevierd auteur, maar later gingen ze elk hun eigen weg.
Er wordt natuurlijk dikwijls van gestorven schrijvers gezegd dat ze invloedrijk zijn geweest en dat hun oeuvre behoort tot het mooiste wat een landstaal heeft voortgebracht. Dikwijls is er echter een grote discrepantie tussen wat de kunstenaar aan output sublimeerde en wat voor het volk als ‘belangwekkend’ aanvoelde. Capek was een van de figuren die, meer nog dan bijvoorbeeld een Franz Kafka, een toegankelijk en geliefd idioom wist te ontwikkelen wat hem nog steeds populair maakt in eigen land. Hoewel zijn internationaal meest beroemde boeken telkens op een zeker filosofisch gedachtengoed zijn gegrondvest, wordt de auteur ook in eigen land nog steeds gelezen. De kwaliteit van zijn oeuvre ziet men bovendien weerspiegeld via digitale lijstjes met “mensen die een Nobelprijs hadden moeten krijgen, maar er geen hebben binnengerijfd”. Nochtans werd Capek midden jaren ’30 sterk getipt als een potentiële winnaar. Dat de auteur twee jaar na het voltooien van deze roman reeds het leven liet, heeft vermoedelijk meegespeeld in het feit dat de jong gestorven schrijver (Capek liet op 48-jarige leeftijd het leven omwille van een longontsteking) nooit de verdienstelijke Nobelprijs op zijn cv kon zetten.
Uitgeverij Wereldbibliotheek gaf eerder het tragikomische Een dood-gewoon leven uit van dezelfde schrijver. Oorlog met de salamanders wordt zwaarwichtiger aangekondigd, met name als een roman over “de ondergang van de menselijke beschaving”. Desondanks begint de roman relatief onschuldig: de lezer ontmoet de alcoholverslaafde kapitein van Toch, die langs de kusten in een baai van een eiland onder Sumatra (in de Aziatische Zee) enkele grote, intelligente salamanders (Andrias Scheuchzeri) ontdekt. Ze lopen op hun achterpoten, ze blijken te kunnen spreken, al zijn ze weliswaar kleiner dan de mens. Van Toch vat het plan op deze intelligente diersoort te verspreiden over de wereld, om ze in te zetten als goedkope werkkracht. Zo gezegd, zo gedaan, maar de beesten blijken uiteraard slimmer dan initieel gedacht. De salamanders planten zich niet alleen razendsnel voort, vrij snel na hun verspreiding verenigen ze zich, krijgen ze wapens in handen en knopen ze uiteindelijk, hoe kan het ook anders, de strijd aan met de mensheid. Langzaam veroveren zij de wereld en omdat hun hebzucht werkelijk geen grenzen kent, vindt uiteindelijk een quasi volledige transitie van “salamander tot mens” plaats, dankzij een bloederige, vreselijke finale.
Het originele uitgangspunt bracht Orwell inspiratie voor zijn Animal Farm. Toch is Oorlog met de salamanders niets minder dan een heerlijke satire, een politieke allegorie tegen racisme, communisme, maar ook kapitalisme. Met enorm veel plezier en een enorme verhalende souplesse gaat Karel Capek spottend in op de gevestigde orde. Zijn toon is echter niet zwaar of doordrongen van een bijtend pessimisme: het boek is in de eerste plaats een grimmige komedie, met de nadruk op het komische aspect. De vragen zijn tijdloos en Capeks pen is, ook naar huidige maatstaven, uitzonderlijk scherp. De verschillende lettertypes en de wijzigende bladspiegel maken de leeservaring extra aangenaam en verhogen de curiositeitswaarde van dit fenomenale boek.
