Soms lijkt een bezoek aan de schouwburg een zeker cachet, een zekere weelde, uit te stralen, met name wanneer De Singel een internationaal zwaargewicht naar Antwerpen haalt. Dan komt het doorgewinterde theatercliënteel zich te goed doen aan — in dit geval — de laatste van Christoph Marthaler: een weerbarstige veteraanregisseur uit Zwitserland met een zeer eigen theatertaal.
In Platz Mangel (plaatsgebrek) toont de Marthalerfamilie — hij en zijn acteurs vormen al jaren een hecht en geroutineerd ensemble — het menselijke gemorrel in het benepen universum van "Dr. Bläsi’s Kliniek van Hoog & Laag". Dit kuuroord hoog in de bergen opent de deuren enkel voor hen die rijk genoeg zijn om de wereld de rug toe te keren, om hen vervolgens te onderwerpen aan een diep onterende zuiveringskuur. Leven in decadentie heeft nu eenmaal zijn prijs. Alleen al het decor doet vermoeden dat het er bijtijds niet al te proper aan toe gaat. Het kan nog het best worden omschreven als een kruising tussen het dek van een cruiseschip en de onpersoonlijke inkomhal van een spoedgevallendienst. Zo lang het maar snel en efficiënt kan worden schoongemaakt met hogedrukreinigers. Het cliënteel — dat via een kabelbaan wordt aangevoerd — laat het zich niet aan haar royaal met zacht vet gemarmerde hartje komen. Deze ’laatste mensen’ hebben al veel eerder afgeleerd nog iets te voelen. Zij maken er een gezellige liedjesavond van.
Deze dieptragische en uitgevlakte kolderieke kant zouden samen een vlijmscherp en trefzeker mes kunnen vormen, ware het niet dat sommige situaties al te eenduidig de algemeen verslapte toestand benadrukken. In het programmaboekje zegt Marthaler nog: "Ik hou in het theater niet van grote dramatische gebaren": een uitspraak die enigszins verrast wanneer blijkt dat in de voorstelling de karikaturen zich opstapelen. De zeer appetijtelijke geluiden van een collectieve darmspoeling zijn pure slapstick. De stem die door de luidsprekers reclame maakt voor vastgoed in de hemel, of voor een ’full flexible’-ziekteverzekering met supplementjes voor bepaalde aandoeningen, richt zich zonder omweg tot de lachspieren. Aan het einde vormen de patiënten een welgemutste processie, piepschuimen doos onder de arm, richting orgaandonatie: hun ultieme zingeving en finale bestemming. Bovendien houdt het de economie draaiende. Neen, fijnzinnig en genuanceerd is deze theatertaal allerminst.
’Allerminst’ of: ’op het eerste gezicht’. Want toch houdt het mysterie van de voorstelling op een vreemde manier stand, met grote dank aan de spelers. Zij ondergaan het botte geweld met een behendig gedoseerde stompzinnige vrolijkheid die aantrekt en afstoot tegelijkertijd. Hierdoor wordt alles wat gebeurt onbetrouwbaar, zo ook bovenvernoemde platvloersheden. De beschouwingen die hen wakker houden — over de schoonheid van zelfdoding, een vetepidemie, of de doodskistenmarkt — beginnen kritisch en kordaat, maar bezwijken in futloos gewauwel. De gezangen, waarmee ze trachten te ademen in de modder van het bestaan, vormen een narratief op zich. Ze verenigen de "Hemelse Vreugde" uit de laatste beweging van de 4e symfonie van Mahler met het hopeloos aanstekelijke "You Can Win If You Want" van Modern Talking in één en dezelfde existentiële droefenis. Telkens weer is er dat vervaarlijk gapende nulpunt, en dat maakt deze voorstelling de inspanning van het kijken waard.
Marthaler probeert in zijn dramaturgie de dimensies van tijd en ruimte uit te rekken. Concreet betekent dat in de voorstelling: een broos spel met stilte en traagheid dat het geduld van het publiek op de proef kan stellen. Het probleem is dat deze ingrepen in geen geval de toeschouwer dwingen erin mee te gaan: iets waar voornamelijk de jongere generaties van toeschouwers op zijn minst even aan moeten wennen. Misschien is dat de reden waarom er onterecht opvallend weinig jongeren in de zaal zaten. Hoewel dat natuurlijk ook aan het succes van de abonnementswerking van De Singel kan liggen, en aan het feit dat jongeren nu eenmaal niet graag weten wat ze morgenavond, laat staan binnen zoveel maanden te zien zullen krijgen. Maar dat is een kanttekening en een heel andere discussie. Het was dan ook een uitzonderlijk zomerse avond voor de tijd van het jaar. Laat ons het daarop houden.