



Regie : Jason Reitman
Scenario : Jason Reitman, Sheldon Turner
Veel actueler kan een film niet worden : terwijl we nog steeds
in het oog van een economische orkaan zitten die het voorbije jaar
ettelijke duizenden mensen hun job heeft gekost, brengt Jason
Reitman een prent uit over een man wiens beroep het is om anderen
te ontslaan. In feite is dat enkel toeval: ‘Up in the Air’ werd
gebaseerd op een boek uit 2001, en ook het scenario was al lang in
ontwikkeling voordat de crisis toesloeg. Maar of het nu zo bedoeld
was of niet, Reitmans derde film heeft meteen een extra
betekenislaag meegekregen die sterk zal nazinderen voor iedereen
die ooit te horen heeft gekregen dat er voor hem geen plaats meer
was “onder de huidige economische blablabla”. De regisseur toonde
zichzelf met ‘Thank
You for Smoking’ en ‘Juno‘ al eerder een
subtiele filmmaker, die een scherp gevoel voor humor wist te
combineren met pakkende en zelfs (hoewel die term zeer fout klinkt)
sociaal relevante verhalen, en dat is hier niet anders. ‘Up in the
Air’ is een bedrieglijk eenvoudige film, rustig en
understated. Maar verdomd als hij twee dagen nadien niet
nog altijd door je hoofd spookt.
George Clooney speelt Ryan Bingham, een man die voortdurend het
land op en af reist om mensen te ontslaan, en zo hun werkgevers die
onaangename taak te besparen. Ryan besteedt het grootste deel van
zijn leven in luchthavens en op vliegtuigen – hij heeft zijn leven
gereduceerd tot wat hij in een kleine koffer kan krijgen. Met zijn
familie heeft hij nauwelijks nog contact, hij is niet van plan om
ooit te trouwen en een gezin te stichten, en zijn liefdesleven
beperkt zich tot vluchtige contacten met Alex (Vera Farmiga), een
andere frequent flyer. Hij heeft zich schijnbaar
comfortabel genesteld in een leven zonder emotionele bagage, maar
dat alles verandert wanneer de jonge Natalie (Anna Kendrick) op het
toneel komt. Zij komt op de proppen met het idee om de ontslagen
voortaan af te handelen via het internet – in plaats van naar de
bedrijven toe te reizen, is het voldoende om een laptop met een
webcam te installeren et voilà . Ryan kijkt plots aan tegen
het einde van zijn leven on the road.
Door de context waarin de film wordt uitgebracht, krijgt het
“mensen ontslaan”-element van ‘Up in the Air’ natuurlijk de meeste
aandacht. Wat enkele jaren geleden nog een persoonlijk drama was,
wordt nu gezien als een sign of the times, een uiting van
de tijdsgeest. Maar wat voor de film zelf het belangrijkste is, is
het gegeven van isolement. Ryan Bingham is één van de meest eenzame
filmpersonages sinds Travis Bickle uit ‘Taxi Driver‘ – zij het
net iets minder psychopatisch – en heeft van de nood een deugd
gemaakt door een vlot te verkopen filosofie te puren uit zijn
gebrek aan emotionele contacten. Regelmatig geeft hij motiverende
speeches waarin hij bezittingen en persoonlijke relaties vergelijkt
met gewicht dat je meesleurt doorheen je leven. “Stel je nu eens
voor dat je dat gewicht van je aflegt. Wat een opluchting zou dat
niet zijn?” Ryan vermijdt alles wat hem zou kunnen binden, en is
letterlijk en figuurlijk altijd op de vlucht. Tot hij dankzij Alex
en Natalie steeds meer begint in te zien dat die levensstijl op
termijn onhoudbaar is.
En gekoppeld daaraan heeft Reitman het dan ook over de hele
corporate culture: computers moeten direct menselijk
contact overbodig maken, je lief dumpen doe je via sms, en als je
een vrouw wilt ontmoeten voor een snelle wip, dan check je eerst
allebei op je laptop wanneer je vrij bent. De bedrijfscultuur waar
Ryan deel van uitmaakt, is voor een groot deel verantwoordelijk
voor dat isolement dat zoveel mensen voelen. Gaandeweg gaan
menselijkheid en zelfs gewoon fatsoen verloren – van een wildvreemd
gezicht op een laptop te horen krijgen dat je geen job meer hebt,
het zal je maar overkomen.
Reitman laat er zich echter nooit toe verleiden om te prediken.
De satire van zijn film ligt er nooit te dik bovenop, we krijgen
geen voor de hand liggende corporate slechteriken en ook
de veranderingen in Ryans karakter worden stilletjesaan opgebouwd.
In negen van de tien andere films zou Ryans baas bijvoorbeeld
worden afgeschilderd als een typische gewetenloze smeerlap van een
zakenman, terwijl Ryan zelf aan het einde nog een lange speech mag
afsteken over het belang van liefde in tijden van internet of
zoiets, maar die clichés worden ons bespaard. De regisseur forceert
zijn film nergens, maar laat zijn personages gewoon het werk doen.
Reitman kiest voor subtiliteit, waar de doorsnee komedie voor
karikatuur zou gaan.
Dat alles houdt wel in dat ‘Up in the Air’ maar weinig echte
dijenkletsers bevat – wie een traditionele komedie verwacht met om
de tien seconden een punch line, is er dan ook aan voor de
moeite. De regisseur construeert nergens in zijn film specifiek
situaties om toch maar grappig te zijn. Hij zoekt naar de humor
binnenin de situaties die zich aandienen in het verhaal, en die
humor is vaak erg droog en minimalistisch. Het was dan ook een
vreemde ervaring om ‘Up in the Air’ met een publiek te bekijken,
omdat verschillende mensen met verschillende dingen lachten,
afhankelijk van hun gevoeligheden.
Reitman heeft in ieder geval een ideale leading man
gevonden in George Clooney, die hier (opnieuw) een vertolking
aflevert van duizend kleine, maar betekenisvolle nuances. Let op
zijn mimiek wanneer hij mensen ontslaat, of zijn lichaamstaal
tijdens de vergadering waarin het internet-systeem wordt
voorgesteld. Clooney mikt, net zoals als de hele film, nooit op
grootse, theatrale effecten, maar bouwt stilletjes een volstrekt
geloofwaardig, kwetsbaar personage op dat we volledig geloven. Hij
wordt bijgestaan door een sprankelende Vera Farmiga, en door de
jonge ‘Twilight‘-actrice Anna
Kendrick, die hier en daar moeite heeft om zich staande te houden.
Ze was in ieder geval de enige actrice die zich liet betrappen op
overacting, tijdens een huilscène.
‘Up in the Air’ is alweer een rijpe, volwassen film geworden,
die niet rekent op geforceerde plotwendingen of makkelijke gags.
Geen voer voor pubers dus, maar wel voor mensen die kunnen genieten
van doordachte, intelligente cinema die dan – bijna zonder dat je
het had zien aankomen – aan het einde toch zachtjes en heel
voorzichtig je hart breekt. Prachtige cinema.