The Invention of Lying

Hoewel hij op het moment van schrijven nog maar net Angelina
Jolie en Mel Gibson in hun hemd heeft gezet als gastheer van de
Golden Globes, gaat het vooralsnog niet echt geweldig met de
Hollywoodcarrière van Ricky Gervais. De mollige Brit, die
wereldberoemd werd met zijn twee fenomenale BBC-reeksen ‘The Office‘ en
‘Extras‘, mocht
er tot nog toe de hoofdrol spelen in twee komedies, die allebei
flopten aan de kassa’s: ‘Ghost Town’, over een tandarts die dode
mensen ziet, en ‘The Invention of Lying’, een high concept
romantische komedie, die echter zwaar onder vuur kwam te liggen van
religieus rechts. “Een rechtstreekse aanval op religie” en “een
verachtelijke kleinering van de Christelijke waarden”, orakelde de
gespecialiseerde pers. Het gevolg was dat de grote gelovige massa
weegbleef en dat ‘The Invention of Lying’ bij ons niet eens een
fatsoenlijke bioscooprelease krijgt.

De film speelt zich af in een parallelle wereld, waarin de
mensheid niet in staat is om te liegen. Iedereen spreekt altijd de
waarheid, onder alle omstandigheden, wat aanleiding geeft tot
reclameslogans zoals “Pepsi: voor wanneer er geen coke is”. Gervais
speelt Mark Bellison, een filmscenarist met problemen. Ten eerste
is hij filmscenarist in een wereld waarin er geen fictie bestaat,
zodat de gemiddelde blockbuster gewoon een acteur toont die
historische feiten navertelt – en Mark zit opgescheept met het
scripten van de 13^de eeuw. Hij staat op het punt
ontslagen te worden, woont in een luizig flatje en wanneer hij dan
toch een date weet te versieren met de knappe Anna (Jennifer
Garner), krijgt hij meteen van haar te horen dat hij geen kans bij
haar maakt. Marks kansen keren echter, wanneer hij op een dag
besluit om toch te liegen. Hij weet niet wat hij aan het doen is en
er bestaat ook geen woord voor, maar het zeggen van dingen die niet
kloppen, blijkt al snel erg lucratief in een wereld waarin iedereen
hem per definitie gelooft. Op het sterfbed van zijn moeder loopt
het echter fout: Mark maakt haar wijs dat ze niet bang hoeft te
zijn omdat ze naar een betere plek gaat – een verzinsel dat wordt
opgepikt door het ziekenhuispersoneel, en al gauw door de hele
wereld.

En dat is dus het punt waarop de film problematisch wordt voor
Christelijke fundamentalisten. Gervais, die de film schreef en
regisseerde samen met Matthew Robinson, construeert de wereld van
‘The Invention of Lying’ als een maatschappij die enkel kan
refereren naar tastbare, rationele dingen, omdat dat de enige
dingen zijn waar je objectieve waarheden over kunt vertellen.
Bijgevolg bestaat er ook geen religie en accepteert iedereen dat
het na de dood simpelweg gedaan is. Om zijn moeder te troosten,
verzint Mark het concept van spiritualiteit, wat daarna door alle
anderen wordt overgenomen. Gervais en Robinson tonen de troostende
kracht die geloof kan hebben, maar in eerste instantie presenteren
ze religie wel als een leugen, wat van ‘The Invention of Lying’ de
meest controversiële komedie maakt sinds Monty Python ‘Life of Brian’
uitbracht.

Nochtans is het scenario best een fascinerende oefening in
abstractie, voor wie daarvoor open staat – stel nu dat we het hele
idee van religieus denken niét met de paplepel zouden hebben
binnengekregen, en iemand zou aan volwassen mensen willen wijsmaken
dat er een superwezen bestaat dat over ons waakt en dat beslist of
we naar een gelukkig dan wel ongelukkig hiernamaals gaan… Zou dan
iemand het nog geloven? De makers drijven hun logisch denken nog
verder, en tonen ook hoe blind geloof tot apathie kan leiden: we
zien een zwerver op straat liggen met een bordje: Screw it, I’m
going to a better place soon anyway. Dat is een overdrijving
van wat er in het echte leven plaatsvindt (hoewel), maar Gervais en
Robinson volgen hun idee wel zeer consequent op.

Maar goed, dat alles betekent allicht maar weinig voor de
gemiddelde bible thumping Amerikaan. Nog belangrijker dan
de controverse is echter dat dit, jawel, ook gewoon een grappige
film is. Gervais heeft zichzelf opnieuw getypecast als sympathieke
loser, maar vermijdt wel dat hij zijn typetjes van ‘The Office‘ en
‘Extras‘
herhaalt. Mark is een volwaardig personage dat maar weinig met zijn
eerdere rollen te maken heeft, en ook de humor is helemaal anders –
‘The Invention of Lying’ moet het niet hebben van genante situaties
(want er is maar weinig genant als iedereen elkaar steeds vlakaf de
waarheid vertelt), maar slaat een mildere, meer toegankelijke toon
aan. Gervais en Robinson amuseren zich geweldig met hun premisse –
tijdens de eerste scène arriveert Mark te vroeg voor zijn date met
Anne, zodat zij reageert: “Je bent te vroeg. Ik was nog snel aan
het masturberen.” Het ouderlingentehuis waar Marks moeder
verblijft, heet in deze film a sad place where people come to
die. Enzovoort.

Dat alles is absoluut lollig, maar had ook heel gemakkelijk
kunnen verzanden in een one joke movie, als de makers niet
uitgerekend hun religieuze thema daaraan hadden toegevoegd. Zo
ergens halverwege de film is het uitgangspunt immers al lang
duidelijk, en daarna kun je niet blijven teren op personages die
elkaar zonder blikken of blozen onplezierige waarheden in het
gezicht smijten. Door er op dat moment het geloof bij te halen,
houden de regisseurs hun film fris en ook inhoudelijk interessant.
Wat een vrijblijvende romcom had kunnen worden, wordt nu
plots een film die je uitnodigt om na te denken over de dingen
waarop religieuze overtuigingen eigenlijk gebaseerd zijn, en of het
niet beter is om moreel te handelen in de hoop dít leven beter te
maken, in plaats van uit angst voor het hiernamaals.

In de cast wordt Gervais geholpen door een erg sterke Jennifer
Garner, die zich steeds meer profileert als begenadigde comédienne
– dat zag je al een beetje in het overigens snel te vergeten
’13 Going on 30′,
en nog veel meer in ‘Juno’. Hier is ze niet
alleen grappig, maar slaagt ze er ook in om het dilemma van haar
personage (volgt ze Mark in zijn nieuwe levensaanblik of niet?)
echt voelbaar te maken. In de bijrollen is het uitkijken naar
hilarische cameo’s van ‘Office’-regisseur Stephen Merchant, Philip
Seymour Hoffman en vooral Edward Norton als venijnige flik (“wees
blij dat jullie geen zwarten zijn, anders had ik waarschijnlijk m’n
pistool al getrokken!”).

‘The Invention of Lying’ is een atheïstische film die werd
gemaakt in een omgeving waarin dat bijna garandeert dat je
nauwelijks nog een publiek overhoudt. Als Gervais echt wil scoren
in de VS, zal dat toch willen zeggen dat hij zich moet inhouden. De
vraag is nu of hij met zijn volgende project zal capituleren of
niet. Ons advies: ga gewoon terug naar Engeland, Ricky, waar je
rustig je zin kunt doen. Voor je ’t weet ben je de volgende John
Cleese en sta je in ‘Charlie’s Angels’ de paljas uit te hangen.