Geïntrigeerd door de familie rond Thomas Mann? Of interesse voor het interbellum met zijn exil-auteurs? Of ontroerd door het verhaal van een innige broer-zus relatie? Verschillende redenen om interesse te betonen in de levens van Erika en Klaus Mann. Het nieuwste boek van Margreet den Buurman werpt een laagdrempelige blik op de tijd, de entourage — met een latente hoofdrol voor Thomas Mann — en de tragische levens van twee personen die in hun vaders schaduw leefden.
Van Margreet den Buurman verschijnt nu al het vierde boek over de familie Mann. Na de biografieën over Thomas en Heinrich Mann en de monografie over het Lübeck van de Buddenbrooks, is er nu een boek over Erika en Klaus Mann, de eerste twee kinderen van de meester. Wie kijkt naar de documentaire Die Manns, ein Jahrhundertroman, waarnaar den Buurman ook refereert in haar nawoord, beseft dat het leven van deze roemruchte familie als geheel het vertellen waard is en niet alleen het leven van de centrale figuur Thomas Mann. Toch is het die laatste wiens werk er met kop en schouders bovenuit steekt en zal blijven gelezen worden. Op een of andere manier is het werk van de nakomelingen, voor zover het geen op zichzelf staande tijdsdocumenten zijn, afgeleid van de relatie met de vader. Een afwezige en weinig betrokken vader, die koos voor zijn kunst in een gedisciplineerd leven van studie en werk. Ook een boek over Erika en Klaus Mann cirkelt dus rond Thomas Mann heen en tegelijk is het diens schaduw die hun levens bezwaarde. Kon Klaus zich uiteindelijk bevrijden van zijn grote voorbeeld? En hoe gelukkig was Erika dat ze zich het laatste stuk van haar leven louter wijdde aan haar vaders praktische beslommeringen en zijn literaire nalatenschap?
Als tijdsdocument zijn de levens van Erika en Klaus zonder meer interessant: ze vormen een staalkaart van de twintigste eeuw. Hun vroege jeugd in een op de negentiende eeuw georiënteerd nest staat in schril contrast met het ontwaken van een verschrikking in hun bewustzijn door de Eerste Wereldoorlog en het leven in het naoorlogse Duitsland met de opkomst van het fascisme. De Manns behoren in de jaren dertig tot de ballingen die hun heil in het buitenland moeten zoeken. Een interessante periode in die zin is de oprichting door Klaus van het tijdschrift Die Sammlung van uitgeverij Querido te Amsterdam. Beiden dertigers als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt, verkassen Erika en Klaus naar Amerika, waar de weerklank op hun werk toch voor een belangrijk deel verdwijnt. Ook al maken ze zich nuttig in het leger, van een literaire output is hier niet echt meer sprake. Na de oorlog worden de twee door hun linkse sympathieën gestigmatiseerd als spionnen voor het communisme. Een resem sociaal-politieke veranderingen dus die Erika ertoe doen besluiten dat haar persoonlijke geschiedenis zal gekleurd worden door wat haar in feite weinig interesseert: politiek.
Deze uitspraak van Erika is in feite tragisch te noemen en dezelfde tragiek schuilt ook in andere gebieden van haar leven: mislukte liefdes en een weinig warme sociale omgang die haar op het einde van haar leven weinig geliefd maakt. Toch lijkt het echte ongeluk gereserveerd voor Klaus, die al vrij vroeg een nihilistisch levensgevoel aan een decadente levensstijl koppelt. De preoccupatie met zelfmoord, het gebruik van narcotica en de homoseksuele escapades met steeds andere partners zijn terugkerende gegevens. Dat dit in 1949 uiteindelijk resulteert in zelfmoord is gemeenzaam bekend. Vooral in het interbellum was Klaus Mann literair actief maar weinig van zijn fictie wordt nu nog veel gelezen. Zijn belangrijkste werk is zonder meer Mephisto, dat overigens een boeiende publicatiegeschiedenis kende. De twee autobiografische werken Der Wendepunkt en Kind dieser Zeit moeten voor de schrijfster een inspirerend startpunt gevormd hebben.
Margreet den Buurman is een vaardige verteller. Ze herhaalt veel, wat het geduld soms wat op de proef stelt, maar algemeen kan gezegd worden dat ze een breed publiek toegang verschaft tot de levens die ze beschrijft. Het boek is vrij detaillistisch en citeert duchtig uit het werk van Erika en Klaus. Den Buurmans uitgebreide research met betrekking tot Thomas Mann moet haar genoeg materiaal verschaft hebben voor nog twee boeken: dat over Heinrich Mann en het huidige. Erika en Klaus Mann, Leven langs de Bühne kan gebruikt worden als initiërend materiaal in het leven van Erika en Klaus maarook als schets van een tijdsgewricht. Toch zal bijna steeds die achterliggende ster aan het firmament de primaire impetus vormen: de persoon en vooral het werk van Thomas Mann.
