De genese van Ray & Liz ligt in het fotoboek Ray’s a Laugh dat de Turner genomineerde Britse fotograaf Richard Billingham publiceerde in 1996. Hierin portretteert de artiest op weinig flatterende wijze zijn kettingrokende moeder Liz, zijn alcoholische vader Raymond en hun leven in een sociale woonblok in de Midlands medio jaren 90. Toen hij in 2015 ook een kortfilm maakte over zijn vader die zijn dagen vulde met slapen, opstaan en drinken, groeide het idee om zijn jeugdjaren te verfilmen. Billinghams eindresultaat is ijzersterk, maar ook beenhard in de weergave van zijn ouders die langzaam maar zeker wegzinken in de marginaliteit.
Wat meteen opvalt is de 4:3 aspect ratio. Dit vierkante beeldformaat dat de personages minder visuele ruimte geeft en opsluit in het kader, geeft perfect het claustrof
obische leven van de oude Ray weer. De man staat elke dag op, kijkt uit het raam en drinkt zich te pletter. De camera zoomt ondertussen in op elke groef, elke rimpel die het leven op het gezicht van de bejaarde heeft gekrast. Een vergeelde foto van zijn zoon Jason herinnert ons eraan dat de man nog een ander en beter bestaan heeft geleid met familie om zich heen. De oude Raymond leeft vooral van zijn herinneringen die hij niettemin elke dag en tevergeefs probeert dood te drinken. Vervolgens krijgen we een flashback naar een al even troosteloos appartement in een sociaal woonblok tijdens de Thatcher jaren. Er heerst een feeststemming bij de familie Billingham, ook al kruipen de insecten over het behang. Ze maken zich vrolijk over het feit dat ze met de ontslagpremie van vader Ray het rijkste assortiment aan drank hebben gekocht dat ze ooit bij elkaar hebben gezien. Als de immer sympathieke, maar vrij simpele oom Lawrence opdaagt om te babysitten, geeft dit aanleiding tot een reeks van grote en kleine rampen.
Regisseur Billingham werkt vooral als natuurfotograaf en dat is heel duidelijk te zien aan de film. Hij benadert zijn autobiografische personages als waren het dieren met kleren aan die hij toevallig heeft ontdekt. Hij observeert vooral, maar oordeelt nooit. De beelden op zich zijn hard en duidelijk genoeg om een punt te maken. De 16 mm film die de cineast gebruikt, is bovendien uitermate geschikt om een dergelijke ‘tranche de vie’ te capteren. Wie een emotionele catharsis verwacht, een procédé dat wel eens de kop durft op te steken bij ‘kitchen sink’ drama’s, is eraan voor de moeite. Als kijker blijf je dan ook met een bijzonder ongemak
kelijk gevoel zitten.
De titel van de film is dan wel Ray & Liz , we krijgen toch vooral de oude Ray en zijn herinneringen, waar Liz uiteraard een rol in vertolkt, te zien. Liz speelt echter tweede viool en krijgt geen volwaardig, eigen luik in deze film. Dat is bijzonder jammer en meteen ook de enige echte kritiek die kan geformuleerd worden op de film. We krijgen wel een tweede flashback te zien waar we dieper ingaan op het leven van Jason, de jongere broer van Richard. Het wordt pijnlijk duidelijk dat de jongen opgroeit tussen galg en rad. Niemand lijkt zich ook te bekommeren waar de jongen uithangt. Billingham heeft een weg gevonden om het trauma van de armoede dat hij opliep in zijn jeugd van zich af te kunnen filmen. We hopen dat zijn broer Jason er ook zonder al te veel kleerscheuren vanaf is gekomen. Info hierover krijgen we niet. De angst om in sentimentaliteit te vervallen, overheerst duidelijk bij de regisseur.
Ray & Liz is het bittere portret van een ouderpaar dat door de harde, economische realiteit en het ontslag van de vader, in de marginaliteit is gesukkeld. Enkel de drank biedt hier nog soelaas. Als de constante roes dan toch een keer is uitgewerkt, bengelt er een traan op de wangen als het harde besef van de miserie zich aandient. De kans is groot dat Billingham, net als bij vroegere projecten, opnieuw het verwijt krijgt dat hij ‘armoedeporno’ heeft gemaakt. Dit argument is ongegrond aangezien je een thermometer ook moeilijk kan verwijten als hij koorts aangeeft.
