Na een sterke expositie rond Vincent Meessen trekt WIELS met kunstenaar Sammy Baloji en antropoloog Filip De Boeck opnieuw de postkoloniale kaart. In Urban Now: City Life in Congo tonen zij de stedelijke pogingen tot hechting van het gapende gat dat ontstond na de koloniale moderniteit.
Met Urban Now is Filip De Boeck niet aan zijn proefstuk toe: in 2004 publiceerde De Boeck met fotografe Marie-Françoise Plissart “Kinshasa: Tales of the Invisible City”. ‘Het beeld is noodzakelijk voor de antropoloog’, vertelt De Boeck zelf op de persconferentie. ‘Een beeld biedt immers een totaal ander soort narratificatie dan het geschreven woord.’ Dat andere narratief is afkomstig van Sammy Baloji. De Congolese kunstenaar onderzocht, in samenwerking met De Boeck, manieren waarop de hedendaagse Congolese stedelijkheid zweeft tussen heden en verleden. Waar de bouwvallige ruïnes uit de tijd van Belgische overheersing vandaag de meest inventieve herbestemmingen krijgen, voorspellen grootschalige projecten zoals de Cité du Fleuve – denk aan het decadente Dubai – net immens grotere kloven tussen arm en rijk.
Tekenend is bijvoorbeeld de prachtige foto “The Tower, Municipality of Limete, Kinshasa” uit 2015. In 2003 begon een man, door iedereen ‘docteur’ genoemd, een toren te bouwen. Wie zijn ogen half dichtknijpt, herkent in Baloji’s foto maar al te goed Bruegels’ “Toren van Babel”. Ook de toren van de ‘docteur’ is verre van af, maar toch blijft hij dromen: als de Belgische kolonisten in 1946 met de ‘Forescom’-toren de eerste wolkenkrabber hebben neergeplant, waarom zou de ‘docteur’ zich dan moeten neerleggen bij een miezerig torentje? Het is in deze tot mislukken gedoemde utopie dat de schoonheid van Urban Now schuilt. De toren is een van de vele pogingen tot het lijmen van de architecturale koloniale brokstukken na de onafhankelijkheid.
Kinshasa functioneert vandaag als een soort ‘no man’s land’, een tabula rasa waar charmante utopieën als die van de ‘docteur’ wel eens dichter bij de werkelijkheid zouden kunnen komen dan verwacht. Dat beseffen ook rijke makelaars die in Malebo Pool — een grote Congolese binnenzee — de gigantische satellietstad “Cité du Fleuve” willen neerplanten. 200 villa’s, 10.000 luxeappartementen en kantoren, een jachthaven, scholen, filmzalen, restaurants en vergaderzalen op een oppervlakte van 600 hectaren, moeten in de toekomst de hogere middenklasse plezieren. Dat die klasse voorlopig nog steeds vrij onbestaande is in hedendaags Congo, merken De Boeck en Baloji slim op.
Terwijl de Congolese stedelijkheid blijft zoeken naar een nieuwe identiteit, regeren de landchefs nog altijd het platteland. Het is in dit gedeelte van Urban Now dat het heldere verhaal van Baloji en De Boeck moet wijken voor de complexe structuren die een land als Congo tekenen. De landchefs – haast gekleed als koningen, zittend op hun ‘troon’ – echoën beeltenissen van de oudste stamhoofden die ooit door de Belgen zo gruwelijk werden verdreven. Toch staan de landchefs sterker dan ooit door de exponentiële stadsgroei, want wie een stuk grond wil kopen in deze landelijke gebieden in de provincie Kinshasa, moet onverbiddelijk met hen onderhandelen. Hoe dat ooit zo tot stand kwam, daar heeft de bezoeker het raden naar. Wie te weinig achtergrondkennis heeft, zal het boek ‘Suturing the City. Living Together in Congo’s Urban Worlds’ moeten kopen.
Dat is jammer, want zo worden de foto’s van Baloji in het laatste deel van de expo niet meer dan illustraties bij een door de toeschouwer te ongekend verhaal. Ook Baloji’s film “Fugureme/Pungulume” blijft in het ijle hangen voor wie leek is in de neokoloniale constructies van de Congolese mijnbouw. Dat bovendien Baloji’s “Essay on Urban Planning”, dat nog schitterde op de Biënnale van Venetië 2015, in een obscuur hoekje wordt weggestopt, bevestigt alleen maar het slordige einde van deze tentoonstelling. Niet dat Urban Now een tentoonstelling is om over te slaan. Maar aan één zaal hadden we genoeg om te begrijpen dat Kinshasa een Babylon is waar arm en rijk elkaars taal nog altijd bitter verwarrend vinden.
Sammy Baloji en Filip De Boeck. Urban Now: City Life in Congo loopt nog tot en met 14 augustus 2016 in WIELS, Brussel
