Op 10 juli 1973 schiet de Franse poëet Paul Verlaine zijn minnaar Arthur Rimbaud neer in een Brussels hotel. Dit dronken incident levert hem een celstraf van twee jaar in België op. Verlaine wordt naar de gevangenis van Mons gestuurd – en laat dat nu net in 2015 de culturele hoofdstad van Europa zijn. BAM (Beaux-Arts Mons) bouwde rond het controversiële verblijf van de meesterdichter een expo met grootse allures.
De tentoonstelling kan opgevat worden als een tragedie in drie delen. Alles begint met een uitvoerige voorstelling van de drie dramatis personae: Verlaine zelf, zijn echtgenote Mathilde Mauté en zijn collega-dichter, protegé en minnaar Arthur Rimbaud. In een tussenruimte bevindt zich het artistieke toppunt van de expo: het schilderij “Un coin de table” van Henri Fantin-Latour. Hierop zijn Verlaine en Rimbaud in het gezelschap van verschillende andere literaire groten te zien tijdens een diner in Parijs. Dit prachtige vroeg-impressionistische werk brengt de sfeer van de tijd helemaal tot leven, maar is in het geheel van de tentoonstelling onbegrijpelijk weggemoffeld.
In de tweede akte volgt het relaas van Verlaines reis naar Brussel. Rimbaud komt hem al snel achterna en ze verblijven samen in het Grand Hôtel Liègeois. Beide dichters schrijven tijdens hun affaire enkele van hun beste werken. Ze zijn echter niet alleen elkaars creatieve inspiratie, maar ook drinkebroers. De wanhopige Mathilde Mauté probeert vergeefs haar man te redden uit Rimbauds klauwen. Verlaines drankmisbruik leidt uiteindelijk tot de climax in de tentoonstelling: het schietincident. De gebruikte revolver wordt letterlijk – en clichématig – overbelicht op een pedestal in het midden van de ruimte.
De aanloop naar de theatrale finale is het Belgische proces van Verlaine. Rimbaud trekt zijn aanvankelijke klacht voor poging tot moord in, maar toch wordt Verlaine zwaar aangepakt. De originele akten en brieven uit de collectie van de Koninklijke Bibliotheek van België – prachtige stukken – tonen aan dat de dichter eerder is veroordeeld vanwege zijn homoseksualiteit en zijn affiliaties met de Parijse Commune dan vanwege het schietincident. In een pikdonkere ruimte volgt dan een constructie met antieke celdeuren die blijkbaar een ‘gevangenisgevoel’ moet opwekken. Centraal bevindt zich één manuscript: dat van “Crimen Amoris”, een gedicht dat Verlaine tijdens zijn gevangenschap schreef. Via speakers is bovendien een dramatisch voorgedragen versie te horen. Daarnaast wordt ook de hele geschiedenis van de gevangenis van Mons, de eerste celgevangenis in België, geschetst.
Na deze driedelige tragedie is de tentoonstelling echter nog niet afgelopen. Het hele verdere leven van Verlaine wordt uitgeplozen. Na zijn vrijlating is zijn liefde voor Rimbaud bekoeld. Rimbaud stopt met schrijven en reist rusteloos de wereld rond, tot hij op jonge leeftijd sterft. In brieven zijn cartoons te zien waarin Verlaine en zijn vrienden op een tamelijk respectloze manier fantaseren over de exotische reizen van zijn voormalige minnaar. Het vervolg van de tentoonstelling gaat in op alle publicaties en contacten van Verlaine, met een speciaal plaatsje voor zijn terugkeer naar België tijdens een tournee in de jaren 1890. Hij was goed bevriend met de grootste Belgische auteurs en onderhield nauwe contacten met avant-garde kunstenaars, zoals Les XX.
Goede punten verdient Verlaine, Cel nr. 252 voor interactiviteit. Doorheen de hele expo zijn op schermpjes de gedigitaliseerde brieven van Verlaine in hun oorspronkelijke en getranscribeerde versie te lezen. Overal liggen ook mee te nemen briefjes met zijn gedichten. Eveneens leuk is de belichting van Verlaines opmerkelijke talent als cartoonist. Zijn brieven zijn gestoffeerd met grappige tekeningen, die in uitvergrote versies de muren van de tentoonstelling sieren.
Wat echter ontbreekt, is een duidelijk focus. Enerzijds brengt deze tentoonstelling op een overdreven sentimentele manier het verhaal van Verlaines verblijf in België, en met name in de gevangenis van Mons. Anderzijds probeert het een gedetailleerde biografische expo te zijn. De verwarring tussen beide resulteert in een overvloed aan informatie die bovendien niet helemaal logisch geordend geraakt.
Verlaine, Cel nr. 252. Poëtische turbulentie loopt nog tot 24 januari 2016 in BAM, Mons.
